Οι μηχανισμοί άμυνας του Εγώ είναι μέρος της καθημερινής μας ζωής. Ακόμη κι αν δεν είστε φροϋδικοί, πρέπει να παραδεχτείτε ότι όλοι μπαίνουμε σε μία διαδικασία να ξεγελάσουμε τον εαυτό μας σε κάποια στιγμή της ζωής μας. Το ερώτημα είναι – μπορείτε να αναγνωρίσετε τον τύπο της αυτό-εξαπάτησης που εσείς, οι φίλοι σας, οι συνεργάτες σας και τα μέλη της οικογένειάς σας χρησιμοποιείτε σε κάθε δεδομένη στιγμή;

Ήταν η Άννα Φρόιντ που όρισε με λεπτομέρεια τους μηχανισμούς άμυνας, που είχε σκιαγραφήσει ο πατέρας της, στο βιβλίο της «Το Εγώ και οι Μηχανισμοί Άμυνας». Οι μηχανισμοί άμυνας δεν είναι απλά ασυνείδητοι τρόποι που χρησιμοποιούμε για προστατευτούμε από τις μανιασμένες ενστικτώδεις επιθυμίες μας. Επιπλέον, όμως μας προστατεύουν από το άγχος, αλλά και από το να έρθουμε αντιμέτωποι με τις αδυναμίες και τα ελαττώματά μας.

Ποιοι είναι όμως οι 9 πιο συχνοί μηχανισμοί άμυνας;

Άρνηση

Όταν χρησιμοποιείτε την άρνηση, απλά αρνείστε να δεχτείτε την αλήθεια ή την πραγματικότητα ενός γεγονότος ή μίας εμπειρίας. «Καπνίζω επειδή μου αρέσει, δεν είμαι εθισμένη». Αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα άρνησης . Παρομοίως, οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν μία παρόμοια φράση για κάθε κακή συνήθεια από την οποία θέλουν να πάρουν αποστάσεις, συμπεριλαμβανομένης της κατάχρησης αλκοόλ ή της χρήσης ουσιών, του τζόγου κτλ. Με αυτή την προσέγγιση το άτομο προσπαθεί να προστατεύσει την αυτοεκτίμησή του, αποτυγχάνοντας όμως να αναγνωρίσει τη συμπεριφορά του. Η άρνηση είναι ένας μηχανισμός που χρησιμοποιούν επίσης τα άτομα που έχουν βιώσει ένα μεγάλο τραύμα ή μια καταστροφή. Μακροπρόθεσμα ωστόσο η άρνηση και κατ’ επέκταση η μη ενσωμάτωση των δυσάρεστων πληροφοριών για τον εαυτό σας και τη ζωή σας μπορεί να έχουν καταστροφικές συνέπειες.

Απώθηση

Ένα βήμα μετά την άρνηση είναι η απώθηση. Σε αυτή την περίπτωση το άτομο απλά ξεχνά κάτι κακό. Μπορεί να ξεχάσετε μία δυσάρεστη εμπειρία του παρελθόντος, όπως ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα στο οποίο το φταίξιμο ήταν δικό σας. Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιείτε την απώθηση όταν «ξεχνάτε» να κάνετε κάτι δυσάρεστο, όπως το να πάτε στον οδοντίατρο ή να συναντήσετε ένα άτομο που δεν συμπαθείτε. Η απώθηση, όπως και η άρνηση, μπορεί να είναι πρόσκαιρα ωφέλιμη, ιδιαίτερα αν ξεχάσετε κάτι κακό που συνέβη σε εσάς, αλλά παρόμοια με την άρνηση, αν δεν αντιμετωπίσετε με αυτή την εμπειρία, εκείνη μπορεί να επιστρέψει για να σας στοιχειώσει.

Παλινδρόμηση

Η παλινδρόμηση περιγράφει την κατάσταση όπου συμπεριφορές από την παιδική ηλικία εκδηλώνονται σε μεταγενέστερες ηλικίες. Έτσι,  ασυνείδητοι φόβοι, ανησυχίες και ένα γενικευμένο άγχος επανεμφανίζονται. Στη θεωρία του Φρόιντ για την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη, οι άνθρωποι αναπτύσσονται μέσα από στάδια όπως το στοματικό, το πρωκτικό και το φαλλικό. Έτσι, φτάνοντας στην ηλικία των 5 ή 6 ετών η βασική δομή της προσωπικότητας έχει διαμορφωθεί. Ωστόσο, ανά περιόδους, το άτομο επιστρέφει σε παιδικά στάδια της ανάπτυξης, εφόσον εκτεθεί σε συνθήκες αυξημένου στρες. Οι οργισμένες αντιδράσεις των οδηγών που έχουν κολλήσει στην κίνηση είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα παλινδρόμησης. Οι άνθρωποι μπορεί να παρουσιάζουν παλινδρόμηση όταν επιστρέφουν σε παιδικά στάδια εξάρτησης. Το χουχούλιασμα με μία αφράτη κουβέρτα τις ημέρες που δεν είστε στα «πάνω» σας, είναι ένα άλλο πιθανό παράδειγμα. Το πρόβλημα με την παλινδρόμηση είναι ότι μπορεί να μετανιώσετε που αφήσατε μία παιδική πλευρά του εαυτού σας να επανεμφανιστεί με έναν τρόπο που μπορεί να αποβεί αυτοκαταστροφικός. Το να οδηγείτε επικίνδυνα ή να αρνηθείτε να μιλήσετε σε ανθρώπους που δεν συμπαθείτε μπορεί τελικά να σας βάλει σε χειρότερους μπελάδες.

Μετατόπιση

Στην περίπτωση της μετατόπισης μεταφέρεται τα αρνητικά συναισθήματα (συνήθως τον θυμό) μακριά από το «επικίνδυνο» άτομο που σας τα προκαλεί σε ένα πιο «ακίνδυνο θύμα». Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι όταν έχετε μία πολύ δυσάρεστη αλληλεπίδραση με τον εργοδότη σας ή τον καθηγητή σας, αλλά δεν μπορείτε να δείξετε τον θυμό σας σε κείνον. Έτσι μεταφέρετε την ένταση στο σπίτι σας και ξεσπάτε σε όποιον βρείτε εύκαιρο…  Κάθε φορά που μεταθέτετε τα πραγματικά σας αισθήματα από την πραγματική πηγή του άγχους ή του θυμούς σας σε ένα άλλο πρόσωπο, το οποίο θεωρείται λιγότερο ικανό να σας κάνει κακό, είναι πολύ πιθανό να χρησιμοποιείται τον μηχανισμός της μετατόπισης. Δυστυχώς, μετατοπίζοντας τα αρνητικά σας συναισθήματα μπορεί να αποφύγετε την απόλυση ή το να πάρετε κακό βαθμό, τι γίνεται όμως με τις άλλες εστίες έντασης που δημιουργείτε;

Προβολή

Οι πρώτοι 4 μηχανισμοί μπορεί να γίνουν εύκολα κατανοητοί. Ωστόσο η προβολή είναι μία πιο περίπλοκη υπόθεση. Πρώτα, ας ξεκινήσουμε με την υπόθεση ότι το να αναγνωρίσουμε ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό στον εαυτό μας μπορεί να προκαλέσει ψυχικό πόνο. Ας σκεφτούμε ένα απλοϊκό παράδειγμα. Έχετε ξοδέψει πολλά χρήματα σε ένα ρούχο που τελικά δεν σας πάει καθόλου. Φορώντας αυτό το ρούχο, προχωράτε σε έναν χώρο οπού οι φίλοι σας κοιτούν επίμονα (κατά τη γνώμη σας). Δεν λένε και δεν κάνουν τίποτα που θα μπορούσε να θεωρηθεί επικριτικό. Ωστόσο, η ανασφάλειά σας για το ρούχο που φοράτε (και η απογοήτευση ότι σπαταλήσετε τόσο λεφτά για αυτό) σας ωθούν να προβάλετε τα συναισθήματά σας πάνω στους φίλους σας. «Γιατί με κοιτάς έτσι; Δεν σου αρέσει αυτό που φοράω»; Σε ένα όχι και τόσο «χαζό» παράδειγμα  μπορεί να προβάλλεται πιο γενικά συναισθήματα ενοχής και ανασφάλειας στους φίλους σας  – η χειρότερα – σε ανθρώπους που σας αγαπούν με όλα τα ελαττώματά σας. Ας πούμε ότι ανησυχείτε ότι δεν είστε και τόσο έξυπνοι. Κάνετε ένα χαζό λάθος για το οποίο όμως κανείς δεν λέει τίποτα. Εσείς όμως κατηγορείται άλλους ανθρώπους ότι σας χαρακτηρίζουν «χαζό/-η» ή «ανεπαρκή». Ουσιαστικά, σε αυτή την περίπτωση «προβάλλεται» τις ανασφάλειες σας στους άλλους και με αυτόν τον τρόπο καταλήγετε να τους αποξενώνεται (και πιθανώς να φανείτε κάπως ανόητοι).

Σχηματισμός αντίδρασης

Ας πούμε ότι κρυφά τρέφετε λάγνα συναισθήματα για ένα πρόσωπο από το οποίο όμως θα πρέπει για κάποιον λόγο να κρατήσετε αποστάσεις. Δεν θέλετε να παραδεχτείτε τα συναισθήματά σας, έτσι  πάτε στο άλλο άκρο εκφράζοντας το ακριβώς αντίθετο συναίσθημα. Έτσι το αντικείμενο του πόθου σας καταλήγει να γίνεται το αντικείμενο της πιο μεγάλης οργή σας.

Διανοητικοποίηση

Με αυτόν τον μηχανισμό ουσιαστικά αυτό που κάνετε είναι ότι αποφεύγετε ένα συναίσθημα ή μία αντίδραση που δεν είναι ευχάριστη για εσάς. Για παράδειγμα, αντί να αντιμετωπίσετε το έντονο άγχος και την απόρριψη που αισθάνεστε επειδή ο συγκάτοικός σας αποφάσισε ξαφνικά να μετακομίσει, αποσπάτε το μυαλό σας στο να σκεφτείτε πώς θα τα βγάλετε πέρα με τα οικονομικά τώρα που θα πρέπει να επωμιστείτε όλο τα έξοδα. Παρόλο που δε αρνείστε το γεγονός, δεν θέλετε να αναλογιστείτε τις συναισθηματικές του συνέπειες.

Εκλογίκευση

Όταν εκλογικεύετε κάτι προσπαθείτε να το εξηγήσετε. Ως μηχανισμός άμυνας η εκλογίκευση μοιάζει με τη διανοητικοποίηση, αλλά στην προκειμένη περίπτωση εμπλέκεται η εκδήλωση μίας άσχημης συμπεριφοράς από μέρους σας. Πολλές φορές οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την εκλογίκευση για να καλύψουν δικές τους ανασφάλειες και τύψεις αφού έχουν κάνει κάτι για το οποίο έχουν μετανιώσει. Είναι ευκολότερο να κατηγορήσουμε κάποιον άλλον από το να πάρουμε στα χέρια μας την «καυτή πατάτα». Για παράδειγμα, σκεφτείτε ότι χάνετε την ψυχραιμία σας μπροστά σε ένα άτομο, το οποίο θέλετε να έχει καλή γνώμη για εσάς. Τώρα για να μπορέσετε να αισθανθείτε καλύτερα, αποδίδεται το ξέσπασμά σας σε μία κατάσταση που είναι έξω από τον έλεγχό σας.

Εξιδανίκευση

Όπως είδαμε μέχρι στιγμής οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιούν τα συναισθήματά τους για να «πυροδοτήσουν» γνωστικές αποκρίσεις. Η διανοητικοποίηση τείνει να εκδηλώνεται σε ένα περιορισμένο χρονικό πλαίσιο, ενώ αντίθετα η εξιδανίκευση έχει έναν μακροπρόθεσμο ορίζοντα, ακόμη και μίας ολόκληρης ζωής. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι αυτό του χειρούργου, ο οποίος διοχετεύει την επιθετική παρόρμηση του στο να «κόβει» άλλους ανθρώπους με έναν κοινωνικά απόλυτα αποδεκτό τρόπο. Αυτό είναι ίσως ένα ακραίο παράδειγμα. Σε ένα πιο καθημερινό επίπεδο, η εξιδανίκευση συμβαίνει όταν οι άνθρωποι μετατρέπουν τα συγκρουόμενα συναισθήματά τους σε παραγωγικά αποτελέσματα.

Με πληροφορίες από το PsychologyToday