Γράφει ο Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας και Συνθετικός Ψυχοθεραπευτής, Ιωάννης Νίκου

Για μια ακόμη φορά παρατηρούμε να προβάλλεται και να απασχολεί την κοινή γνώμη μια υπόθεση πιθανού βιασμού μιας ανήλικης κοπέλας από γνωστό επαγγελματία ποδοσφαιριστή. Εκ πρώτης, δεν μπορεί κανείς να πάρει θέση αναφορικά με την απόδοση ευθυνών, καθώς δεν έχει τελεσφορήσει η εκδίκαση του περιστατικού από την Ελληνική δικαιοσύνη. Σε δεύτερο χρόνο όμως, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε το συγκεκριμένο περιστατικό και να προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε τους λόγους που συντελούν στην εμπλοκή δύο νέων ανθρώπων σε μια τέτοιου τύπου αλληλεπίδραση και συμπεριφορά, είτε από την θέση του θύματος είτε από την θέση του θύτη (που στην αναφερόμενη περίπτωση δεν γνωρίζουμε ποιος είναι ποιος).

Σύμφωνα με την επιστήμη της ψυχολογίας, το ζητούμενο σε κάθε ψυχολογική ανάλυση είναι η ανεύρεση των λόγων και των αιτιών που οδηγούν το άτομο στην εκδήλωση της κάθε συμπεριφοράς. Το σίγουρο είναι ότι σε κάθε άνθρωπο οι λόγοι πίσω από την εκάστοτε συμπεριφορά μπορεί να είναι διαφορετικοί. Όμως συλλογιζόμενοι ότι ο άνθρωπος λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό μιμητικά, αξίζει να προσθέσουμε στην συνάρτηση το περιβάλλον που μεγαλώνει το κάθε άτομο και φυσικά τον ρόλο που παίζουν στην ζωή του τα μιμούμενα πρότυπα και ειδικότερα στους νέους σε ηλικία ανθρώπους.

Οι επιπτώσεις των αρνητικών προτύπων στους νέους:

Τα αρνητικά πρότυπα επιδρούν στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων από μικρή ηλικία, όταν είναι ακόμη παιδιά ή έφηβοι, υποβάλλουν τη συμπεριφορά τους, ενώ σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις διαμορφώνουν και τον χαρακτήρα τους. Οι νέοι υιοθετούν πιο εύκολα αυτά τα πρότυπα γιατί δεν έχουν την ωριμότητα να τα κρίνουν ορθολογικά, να τα αξιολογήσουν αρνητικά, ώστε να τα απορρίψουν, οπότε αρκούνται στην εύκολη πρόσληψη που είναι η μίμησή τους. Έτσι ασχολούνται υπερβολικά με την εμφάνισή τους, ακολουθούν γενικά τη μόδα, μιμούνται διασημότητες ή ανθρώπους του θεάματος, κυρίως από την ανάγκη να επιβεβαιώσουν τον εαυτό τους και να αποκτήσουν κάποια ταυτότητα. Θέλουν να είναι αναγνωρίσιμοι και να θεωρούνται “επιτυχημένοι”, για αυτό επενδύουν περισσότερο στην εικόνα του εαυτού τους και λιγότερο στην καλλιέργεια των αρετών τους. 

Πώς μεταδίδονται τα αρνητικά πρότυπα στους νέους;

Αρχικά στο περιβάλλον της οικογένειας. Πολλές κακές συνήθειες των γονέων ή ακόμα και οι ίδιοι γονείς, συχνά γίνονται αρνητικά πρότυπα και ασκούν καταλυτική επίδραση στον τρόπο ζωής και τη συμπεριφορά των παιδιών. Τα παιδιά προσαρμόζονται εύκολα σ’ αυτό το ιδιαίτερο κλίμα και νιώθουν την ανάγκη να μιμηθούν τα γονεϊκά τους πρότυπα για να αποκτήσουν κάποια ταυτότητα. Παράλληλα η τηλεόραση κατηγορείται, και όχι άδικα, για τα καταναλωτικά – υλιστικά πρότυπα που προβάλλει με τις πολλές διαφημίσεις, τις τηλεπωλήσεις, αλλά και την υποκουλτούρα εκπομπών, όπως είναι τα reality shows.

Ακόμα η σύγχρονη τεχνολογία επικοινωνιών και η κατάχρηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδίως από τους νέους, οδήγησαν σταδιακά στην απαξίωση πολλών αρετών κοινωνικού χαρακτήρα, όπως η αληθινή φιλία, η οικειότητα, η ανθρωπιά, η αγάπη ή ο σεβασμός των άλλων γιατί περιόρισαν την εξωστρέφεια της κοινωνικής μας ζωής και τις πραγματικές επαφές μας με τους άλλους ανθρώπους σε μια διαδικτυακού τύπου επικοινωνία, όπου όλοι μπορούν να μιλούν με όλους αλλά μηχανικά και απρόσωπα. Οι σύγχρονοι χρήστες του διαδικτύου εξοικειώνονται από πολύ μικρή ηλικία με ένα εικονικό περιβάλλον, οπότε βιώνουν πλαστά συναισθήματα σχέσεων, πριν να δουν και να κατανοήσουν τον αληθινό κόσμο που τους περιβάλλει. Έτσι η προσαρμογή τους στην κοινωνία και η αντίδραση τους γενικότερα στη ζωή διατηρεί την ομοιομορφία της μάζας και χάνει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει μια ξεχωριστή ύπαρξη, όπως πρέπει να είναι ο κάθε λογικός και συναισθηματικός άνθρωπος.

Κοινωνικά Αποτελέσματα

Είναι γεγονός πως σήμερα προβάλλονται με κάθε μέσο, άνθρωποι που διαθέτουν δύναμη και πλούτο, που τους επιτρέπει να επιβάλλονται στους άλλους και τους δίνεται η ευχέρεια να ικανοποιούν εύκολα κάθε τους επιθυμία. Όποιος είναι σε θέση να απολαμβάνει άφθονα υλικά αγαθά, και μάλιστα χωρίς ιδιαίτερο ή καθόλου κόπο, γίνεται το ιδανικό κάθε νέου. Ηρωποιούνται ποδοσφαιριστές, αποκτούν μυθικές διαστάσεις ορισμένοι τραγουδιστές, λατρεύονται ακόμη και αδίστακτοι κακοποιοί. Το κοινωνικό γόητρο είναι άμεση συνάρτηση της δύναμης, του πλούτου, της ηθικής αναλγησίας. Στην αντίπερα όχθη, κορυφαίοι επιστήμονες, μεγάλοι δημιουργοι στον χώρο της τέχνης, ευεργέτες της ανθρωπότητας, αγωνιστές και υπερασπιστές της ειρήνης και της δικαιοσύνης ή και απλοί άνθρωποι του τίμιου μόχθου αγνοούνται ή ακόμα κι αν δεν συμβαίνει αυτό, δεν συγκινούν πια κανέναν. Με άλλα λόγια, κατέχουν στην συνείδηση των περισσοτέρων την πιο χαμηλή θέση στην αξιακή τους κλίμακα. Η αξία του ανθρώπου μετριέται με άλλα κριτήρια.

Μέσα σε αυτό το γενικό κλίμα υποτίμησης των γενικών αξιών, χρειάζεται ασυνήθιστη ψυχική δύναμη για να εναντιωθεί κανείς στο ρεύμα, τη μόδα της εποχής και εν συνεχεία να χαράξει διαφορετική πορεία. Η δραματική μείωση των υψηλών παραδειγμάτων ζωής οφείλεται κυρίως σε αυτό το λόγο. Έτσι σήμερα παρατηρείται το θλιβερό φαινόμενο στην θέση του ανιδιοτελούς- αφιερωμένου στην επιστήμη επιστήμονα, να συναντάμε τον ψυχρό επαγγελματία που αποβλέπει με κάθε μέσο στην κατάκτηση μιας θέσης και στην αύξηση του πλούτου του. Στην θέση του τολμηρού έντιμου επιχειρηματία, τον απατεώνα και εκμεταλλευτή που βιάζεται να γίνει κροίσος, στην θέση του χαρισματικού πολιτικού που αναλώνει την  ζωή του στην υπηρεσία των συμφερόντων της χώρας, τον αναξιόπιστο καρπωτή της εξουσίας. Και καθώς τα πρόσωπα ταυτίζονται με κάποιες ιδέες, μαζί με την κατάσταση τους παρασύρουν σε χρεοκοπία και όλες τις αξίες.

Επιλέγοντας σωστά πρότυπα

Ένας είναι ο τρόπος να επιλέξουμε τα σωστά πρότυπα στη ζωή μας. Η κρίση του καθενός. Αν ο άνθρωπος δεν έχει αυτή την ιδιαίτερη ικανότητα να κρίνει, να συγκρίνει, να αξιολογεί, τότε είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για ό,τι περνάει, για ό,τι κάνει και για ό,τι είναι τελικά. Ακόμα κι αν δε βρεθεί στο καλύτερο οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον, πρέπει να κάνει τις επιλογές του εκούσια, να νιώσει την ανάγκη να βελτιώσει τον εαυτό του και παράλληλα τους όρους της ζωής του. Υγιή και θετικά πρότυπα υπάρχουν για όλους, αρκεί να έχουμε τη σύνεση να το καταλάβουμε και τη θέληση να τα μιμηθούμε. Ωστόσο τον κύριο ρόλο στη ζωή μας, απ’ όταν είμαστε παιδιά, τον έχει η οικογένεια και συμπληρωματικά το σχολείο. Ευθύνη λοιπόν τόσο των γονέων, όσο και των εκπαιδευτικών στο σχολείο δεν είναι να υποδεικνύουν κάθε φορά και κάποιο άλλο πρότυπο, αλλά να είναι πρότυπα οι ίδιοι. Ο καλύτερος τρόπος για να διδάξεις και να διαπαιδαγωγήσεις σωστά τους νέους είναι το παράδειγμα, δηλαδή το ηθικό πρότυπο που αντιπροσωπεύεις.

 

Ιωάννης Νίκου

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

Συνθετικός Ψυχοθεραπευτής

Μέλος BACP

Ευρυδάμαντος 33, 11745 Αθήνα

Τηλ : 2130 456530