Τα παραμύθια συντροφεύουν κάθε παιδί ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Οι γονείς ακόμα και όταν το παιδί είναι μωρό συνηθίζουν να του αφηγούνται ιστορίες για να το κάνουν να ηρεμήσει, να κοιμηθεί, να σταματήσει το κλάμα, ενώ πολλές μητέρες λένε παραμύθια στα παιδιά τους ακόμα και τους μήνες της εγκυμοσύνης.
Εκείνα που μνημονεύουμε μέχρι σήμερα είναι παραμύθια μιας εποχής πολύ παλαιότερης από τη δική μας που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν ανταποκρίνονται στις αντιλήψεις του σήμερα.
Η απορία που προκύπτει στο συγκεκριμένο σημείο είναι το κατά πόσο αυτά τα παραμύθια μπορούν να κοινωνικοποιήσουν τα παιδιά σε μία κοινωνία πολύ διαφορετική από εκείνη που δημιουργήθηκαν. Μήπως στερεοτυπικά κατάλοιπα διαιωνίζονται και ευθύνονται για τις συμπεριφορές των ενηλίκων ή μήπως αν προσαρμόσουμε την οπτική του σήμερα σε αυτά μπορούμε να το ερμηνεύσουμε διαφορετικά;
Παρελθόν και παρόν
Η βασικότερη ιδιότητα πού τονίζεται μέσα από τα παραμύθια είναι η σχέση μεταξύ των δύο φύλων. Ως επί το πλείστον, μιλούν για πρίγκιπες και κοπέλες που σε όλη τους τη ζωή το μόνο που αναζητούσαν ήταν εκείνος που θα της έβγαζε από τις δυσκολίες που ζούσαν. Πεποιθήσεις που οι άνθρωποι του τότε είχαν βαθιά ριζωμένες τη νοοτροπία τους και με τις οποίες ήθελαν να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά τους ενδόμυχα παίρνουν στην ψυχολογία και των σύγχρονων, μελλοντικών ενηλίκων.
Στο βιβλίο του «Η γοητεία των παραμυθιών» ο Bruno Bettelheim κάνει μία εκτενή ψυχαναλυτική προσέγγιση στην επίδραση των παραμυθιών στο ασυνείδητο. Αναλύοντας αυτά που ο Freud ονομάζει Οιδιπόδειο και σύμπλεγμα της Ηλέκτρας, περνάει στο πρωτόγνωρο αίσθημα του εαυτού και στη συνέχεια αναφέρεται στο αίσθημα της ζήλιας αλλά και της αυτοεκτίμησης.
Προσπαθώντας το παιδί να κατανοήσει όλες αυτές τις ψυχικές διεργασίες στρέφεται στην ονειροπόληση και την φαντασία του. Το καλύτερο μέσο προς αυτή την κατεύθυνση δεν είναι άλλο από το παραμύθι.
Σμιλεύοντας τους ρόλους των δύο φύλων
Η σεξουαλικότητα, η φυλετική ταυτότητα και η σχέση μεταξύ άνδρα και γυναίκας διέπουν κάθε ένα από αυτά. Αντιπροσωπεύονται από λέξεις και σύμβολα που ενδόμυχα διαμορφώνουν ένα συμπεριφορικό μοντέλο στο παιδικό μυαλό. Ένα μοντέλο που περιλαμβάνει την διάδραση με το άλλο φύλο αλλά και την σχέση μεταξύ των γυναικών. Αξιοσημείωτο είναι πως οι γυναίκες και οτιδήποτε σχετίζεται με αυτές, επηρεάζονται περισσότερο μέσα στα παραμύθια αλλά και από αυτά.
Σε όλα τα παραμύθια ανά τον κόσμο τα χαρακτηριστικά αυτά είναι κοινά. Στην Κοκκινοσκουφίτσα τα λουλούδια, ο κακός, ο λύκος, το μονοπάτι από το οποίο ξεστράτισε και το μπουκάλι κρασί κάτω από την ποδιά της είναι στοιχεία που αντικατοπτρίζουν την επιθυμία να υπακούει το κορίτσι τι συμβουλές των γονιών αλλά και τι θα γίνει αν εν τέλει δεν το κάνει.
Από την άλλη πλευρά, στον Hansel και την Gretel στο επίκεντρο βρίσκεται η μάγισσα. Εκείνη εκπροσωπώντας τον κίνδυνο βάζει την Gretel να κάνει τις δουλειές του σπιτιού ενώ ο Hansel παραμένει αμέτοχος και απλώς δέχεται τα αποτελέσματα του κόπου της αδερφής του.
Στα δύο αυτά παραμύθια φαίνεται ξεκάθαρα η επιθυμητή κατά τα πρότυπα θέση της γυναίκας στο σπίτι και την κοινωνία και ο ρόλος του άνδρα που είναι περισσότερο απών. Ωστόσο, στο δεύτερο παραμύθι διαφαίνεται και η ανταγωνιστική σχέση μεταξύ της νέας γυναίκας (Gretel) και της μεγάλης γυναίκας (μάγισσα). Κατά την ιεραρχία η τελευταία κάνει κουμάντο και έτσι η δεύτερη έχει ανάγκη να την καταστρέψει ώστε να πάρει τη θέση της.
Συμπέρασμα
Για να απαντήσουμε τα ερωτήματα που τέθηκαν αρχικά αρκεί να διαβάσουμε το ελληνικής προέλευσης παραμύθι «Ο Σιμιγδαλένιος» του Αλεξάνδρου Αδαμόπουλου. Περιέχει όλα τα στοιχεία παραμυθιού δοσμένα με την αφηγηματική μάτια του νέου γίγνεσθαι. Υπάρχει το πρότυπο του βασιλιά- πατέρα, η πριγκίπισσα και η επιθυμία του να παντρευτεί πρίγκιπα. Όμως εδώ η κόρη ορθώνει το ανάστημά της και διαλέγει μόνη της αυτόν που θα παντρευτεί. Πιο συγκεκριμένα τον πλάθει από σιμιγδάλι, ζάχαρη και αμύγδαλα. Για να τον κρατήσει κοντά της προσπαθεί με κάθε τρόπο.
Σαν την αρχή μίας νέας εποχής, η γυναίκα δύναται πια να χρησιμοποιήσει την μαγειρική ως ένδειξη της δυνάμεως της. Δεν χρειάζεται τον πρίγκιπα γιατί είναι η ίδια πριγκίπισσα. Ο πατέρας εκφέρει την γνώμη του χωρίς η κόρη να είναι υποχρεωμένη να την υπακούσει. Ο άνδρας μπορεί να επηρεαστεί και να βελτιωθεί από τη γυναίκα και όχι το μόνο αντίθετο. Και το σημαντικότερο η γυναίκα έχει τη δυνατότητα να κυνηγήσει τον αγαπημένο της και να τον κερδίσει αντί να τον περιμένει παθητικά ως σωτήρα.
Στον δρόμο της υγιούς ψυχικής ωρίμανσης των παιδιών, το παραμύθι σίγουρα καθορίζει τον τρόπο σκέψης του ατόμου. Έτσι, με την σωστή ερμηνεία μπορεί να οδηγήσει στην σωστή κοινωνικοποίηση, αποτρέποντας ταυτοχρόνως την ανάπτυξη στερεοτύπων.
