Τα όνειρα είναι ένα από τα πιο ανεξήγητα, μέχρι σήμερα, πράγματα που αφορούν την σκέψη και το μυαλό των ανθρώπων. Βλέποντας όνειρα επηρεαζόμαστε στο τι θα κάνουμε στην πραγματική μας ζωή. Κάποιες φορές σπεύδουμε κιόλας να δώσουμε εξήγηση και να προβλέψουμε γεγονότα και καταστάσεις στην ζωή μας.

Τι γίνεται όμως όταν βλέπουμε συνειδητά ένα όνειρο, όταν δηλαδή αναγνωρίζουμε πως ονειρευόμαστε παρότι κοιμόμαστε. Λίγο μπερδεμένο; Και όμως τα συνειδητά όνειρα είναι υπαρκτά και αναγνωρίζονται και επιστημονικά. Σίγουρα θα σας έχει τύχει να ξυπνήσετε και να ορκίζεστε πως το όνειρο που είδατε ήταν “σαν να συνέβαινε στην πραγματικότητα”. Αυτό που δεν έχετε σκεφτεί είναι πως έχετε αυτήν την αίσθηση γιατί ήσασταν εσείς που ορίζατε το όνειρό σας!

Τι ακριβώς είναι τα συνειδητά όνειρα

Συνειδητά είναι τα όνειρα που βλέπουμε στον ύπνο μας αλλά ξέρουμε, καταλαβαίνουμε πως ονειρευόμαστε. Γνωρίζουμε δηλαδή πως ό, τι συμβαίνει στο κεφάλι μας δεν συμβαίνει πραγματικά. Ένα τέτοιο όνειρο είναι ζωντανό και αληθινό, σε τέτοιο βαθμό που μπορούμε να ελέγξουμε πώς εξελίσσεται η δράση, σαν να σκηνοθετούμε μια ταινία στον ύπνο μας.

Πότε βλέπουμε συνειδητά όνειρα;

Τα συνειδητά όνειρα είναι πιο κοινά κατά τη διάρκεια του ύπνου με γρήγορη κίνηση των ματιών (REM), μια περίοδο πολύ βαθύ ύπνου που χαρακτηρίζεται από κίνηση των ματιών, ταχύτερη αναπνοή και περισσότερη εγκεφαλική δραστηριότητα. Συνήθως μπαίνουμε σε τέτοια κατάσταση περίπου 90 λεπτά μετά τον ύπνο, η οποία διαρκεί περίπου 10 λεπτά. Καθώς κοιμόμαστε, κάθε περίοδος REM είναι μεγαλύτερη από την προηγούμενη και τελικά διαρκεί έως και μία ώρα.

Τέτοιου είδους όνειρα είναι πιθανό να δούμε, λίγες φορές μέσα στο χρόνο. Δεν είναι δηλαδή ένα σύνηθες φαινόμενο. Επιπλέον μπορεί να δούμε ένα τέτοιο όνειρο, να μην το αναγνωρίσουμε όμως ως συνειδητό. Πάντως υπάρχουν τεχνικές που μας βοηθούν να προκαλέσουμε συνειδητά όνειρα εξαιτίας των πελονεκτημάτων που τους προσδίδουν οι ειδικοί.

Υπάρχει συχνά μεγάλη εστίαση στα πιθανά οφέλη του συνειδητού ονείρου και για καλό λόγο – οι μελέτες έχουν αποκαλύψει μερικά συναρπαστικά αποτελέσματα.

Τα συνειδητά όνειρα βοηθάνε τα άτομα που έχουν εφιάλτες;

Σε μια μελέτη, ερευνητές που ζήτησαν από τους ανθρώπους να κάτσουν οκλαδόν κατά τη διάρκεια των συνειδητών ονείρων είδαν αύξηση στον καρδιακό ρυθμό και σε κάποιο βαθμό την αναπνοή στους κοιμώμενους, σχεδόν σαν να έκαναν την άσκηση πραγματικά.

Το συνειδητό όνειρο έχει επίσης προταθεί ως ένας πιθανός τρόπος για να βοηθηθούν άτομα που έχουν συχνούς εφιάλτες ή διαταραχές κατά την διάρκεια του ύπνου τους.

«Αν μπορείτε να έχετε συνείδηση κατά τη διάρκεια ενός εφιάλτη, μπορείτε να αλλάξετε την απάντησή σας ή να κάνετε κάτι που σας δίνει δύναμη σε πραγματικό χρόνο και να βελτιώσετε την ικανότητά σας να αντιμετωπίσετε τον εφιάλτη», λέει ο Denholm Aspy, επισκέπτης ερευνητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αδελαΐδας στο Αυστραλία. «Μερικοί άνθρωποι έχουν αναφέρει ότι σταματούν εντελώς να έχουν εφιάλτες».

Μια ανασκόπηση του 2019 συμφώνησε πως ένα συνειδητό όνειρο θα μπορούσε να είναι ένα εφικτό βοήθημα για τη θεραπεία των εφιαλτών, αλλά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έρευνα σε αυτό είναι επί του παρόντος πολύ περιορισμένη για να εκτιμηθούν τα πραγματικά θεραπευτικά αποτελέσματα στην κλινική πράξη. Ορισμένοι ερευνητές έχουν προτείνει επίσης ότι τα συνειδητά όνειρα θα μπορούσαν ενδεχομένως να χρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία σοβαρών ψυχολογικών διαταραχών όπως η κλινική κατάθλιψη ή η διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Πόσο κινδυνεύει κάποιος που ονειρεύεται συνειδητά

Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, είναι εύκολο να δούμε την ελκυστικότητα της πρόκλησης των συνειδητών ονείρων. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες ξεκάθαρες καταστάσεις κατά τις οποίες είναι καλύτερο να αποφεύγονται. Συγκεκριμένα, τα άτομα με ορισμένες παθήσεις ψυχικής υγείας, όπως η σχιζοφρένεια, η ψύχωση ή η διπολική διαταραχή ή η μανιακή φάση, θα πρέπει να αποφεύγουν να προκαλούν τέτοια όνειρα καθώς μπορεί να επιδεινώσουν αυτές τις καταστάσεις.

Η Karen Kolkony, διδάκτωρ ερευνήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Northwestern στο Ιλινόις, συμφωνεί ότι οι τεχνικές επαγωγής συνειδητών ονείρων μπορεί να είναι αβάσιμες για άτομα με αυτές τις παθήσεις. “Ένα τέτοιο όνειρο μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να σκέφτονται διπλά την πραγματικότητα ή ακόμα και να την αμφισβητούν. Κάτι τέτοιο μπορεί να μην είναι χρήσιμο για άτομα που ήδη αντιμετωπίζουν προβλήματα με το τι είναι η πραγματικότητα.”

Τα συνειδητά όνειρα στον ψυχωτικό πληθυσμό

Το 2016, μια μελέτη στη Βραζιλία εξέτασε τις σχέσεις μεταξύ του συνειδητού ονείρου και των ψυχιατρικών συμπτωμάτων σε άτομα με και χωρίς σχιζοφρένεια ή διπολική διαταραχή. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα συνειδητά όνειρα σε έναν ψυχωτικό πληθυσμό θα μπορούσαν «να ενδυναμώσουν περαιτέρω τα παραλήρημα και τις παραισθήσεις, δίνοντας στην εσωτερική πραγματικότητα την εμφάνιση της εξωτερικής πραγματικότητας».
Ωστόσο, ενώ είναι ευρέως αποδεκτό ότι εάν κάποιος είναι ψυχωτικός, δεν πρέπει να ασκεί αυτές τις τεχνικές, λέει ο Soffer-Dudek, «ίσως εάν κάποιος ανήκει σε ομάδα κινδύνου για ψυχωτισμό, [τύπος προσωπικότητας που παρουσιάζει χαρακτηριστικά όπως παρορμητικότητα, επιθετικότητα και αντικοινωνική συμπεριφορά ], τότε και αυτοί δεν πρέπει».

Σε μια εργασία του 2018, η Soffer-Dudek και ο μαθητής της Liat Aviram ξεκίνησαν να εξετάζουν την πιθανή αλλαγή σε διάφορα ψυχοπαθολογικά συμπτώματα – συγκεκριμένα κατάθλιψη, άγχος, ψυχαναγκαστικά συμπτώματα, σχιζοτυπία (ηπιότερο ανάλογο των συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας) ή εμπειρίες διάσπασης – ακολουθώντας τη χρήση τεχνικών συνειδητών ονείρων.

Μπορεί τα συνειδητά όνειρα να προκαλέσουν διαταραχές στον ύπνο μας;

Η Soffer-Dudek έχει ένα υπόβαθρο στην έρευνα ύπνου, η οποία της είχε προκαλέσει την ανησυχία ότι τα τακτικά προκαλούμενα συνειδητά όνειρα μπορεί να αντιπροσωπεύουν μια πιο διεγερμένη κατάσταση ύπνου, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε διαταραχή του ύπνου. Ανησυχούσε επίσης ότι ορισμένες από τις τεχνικές πρόκλησης συνειδητών ονείρων θα μπορούσαν να έχουν αντίκτυπο στην ποιότητα του ύπνου. Η ανησυχία ήταν ότι αυτή η διαταραχή του ύπνου θα μπορούσε από μόνη της να οδηγήσει σε αύξηση των ψυχοπαθολογιών ενός ατόμου.

«Ήμουν ενήμερη για όλες τις χιλιάδες μελέτες που έγιναν σχετικά με τη σημασία του ύπνου και της υγιεινής του ύπνου», λέει η Soffer-Dudek. «Διαισθητικά, μου φάνηκε ότι πολλές από τις τεχνικές πρόκλησης ονείρων επηρεάζουν εγγενώς την υγιεινή του ύπνου». Φυσικά για μερικούς ανθρώπους, αυτό θα μπορούσε να είναι επιβλαβές.

Στη μελέτη των Soffer-Dudek και Aviram, 187 προπτυχιακοί φοιτητές ψυχολογίας συμπλήρωσαν ένα διαδικτυακό ερωτηματολόγιο σχετικά με τις εμπειρίες τους στα διαυγή όνειρα και τη χρήση τεχνικών επαγωγής διαυγών ονείρων και ρωτήθηκαν για τυχόν ψυχοπαθολογικά συμπτώματα. Λίγο λιγότεροι από αυτούς τους μαθητές συμμετείχαν σε μια δεύτερη φάση δύο μήνες αργότερα, όπου συμπλήρωσαν ξανά το ίδιο ερωτηματολόγιο, κρατώντας στη συνέχεια ένα ημερολόγιο ονείρων για 14 ημέρες. Οι ερευνητές στη συνέχεια εξέτασαν εάν τα αναφερόμενα συνειδητά όνειρα προέβλεπαν αύξηση ή μείωση των ψυχοπαθολογικών συμπτωμάτων.

Περίπου το ένα τρίτο των συμμετεχόντων βρέθηκε να χρησιμοποιεί τεχνικές συνειδητών ονείρων (ο αριθμός θα ήταν πιθανότατα πολύ χαμηλότερος σε έναν γενικό πληθυσμό, λέει η Soffer-Dudek, καθώς οι φοιτητές ψυχολογίας τείνουν να έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για θέματα όπως τα συνειδητά όνειρα).

Η μελέτη βρήκε πράγματι μια αρνητική επίδραση στους συμμετέχοντες που χρησιμοποιούν τεχνικές για να προκαλέσουν όνειρα. Σε άτομα που στο πρώτο κύμα προσπάθησαν να προκαλέσουν σκόπιμα όνειρα, δύο από τα συμπτώματα -διασχιστικές εμπειρίες και σχιζοτυπία- αυξήθηκαν με την πάροδο του χρόνου μεταξύ των δύο κυμάτων αξιολόγησης.

Η διαφορά ανάμεσα στο πραγματικό και στο μη πραγματικό

«Αυτοί οι δύο τύποι συμπτωμάτων είναι ακριβώς [αυτά] που σχετίζονται με τα όρια μεταξύ ύπνου και εγρήγορσης ή μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας… πράγματα που σχετίζονται λίγο με τη σύγχυση μεταξύ του πραγματικού και του μη πραγματικού».

Η Soffer-Dudek τονίζει ότι μεγάλο μέρος του ζητήματος φαίνεται να είναι με τις τεχνικές συνειδητών ονείρων, παρά με το ίδιο το συνειδητό όνειρο. Άλλες έρευνες το υποστηρίζουν: σε μια μελέτη του 2021, διεξήχθη μια διαδικτυακή έρευνα με 500 συμμετέχοντες για να εξετάσει εάν η συχνότητα των συνειδητών ονείρων είχε αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα του ύπνου, τη διάσπαση ή την ψυχική ευεξία. Δεν βρήκε καμία αρνητική επίδραση στην ποιότητα του ύπνου ή τη διάσπαση και επίσης διαπίστωσε ότι όσοι το χρησιμοποιούσαν ανέφεραν μεγαλύτερη ψυχική ευεξία.

Διαταραγμένος ύπνος;

Θα μπορούσαν να υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις στον ύπνο εάν οι άνθρωποι χρησιμοποιούν πολύ συχνά τέτοιες τεχνικές. «Η κατανόησή μου για όλα τα επιστημονικά στοιχεία είναι ότι δεν είναι η ίδια η εμπειρία που έχει μια κάπως επιζήμια επίδραση, είτε ψυχική είτε σωματική, στην υγεία», λέει η καθηγήτρια. «Αλλά είναι περισσότερο ότι αν μερικοί άνθρωποι αποκτούν υπερβολική εμμονή με τα συνειδητά όνειρα και στη συνέχεια καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια [σε αυτό], αυτό προφανώς έχει επιπτώσεις στον ύπνο τους».

Τα οφέλη των συνειδητών ονείρων στην ζωή μας

Ωστόσο άλλες έρευνες έχουν βρει ότι τα συνειδητά όνειρα συνδέονται με πιο θετικό περιεχόμενο ονείρων και μια καλύτερη διάθεση για εγρήγορση την επόμενη μέρα. Και μια μελέτη του 2020 διαπίστωσε ότι οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι ένιωθαν πιο ανανεωμένοι μετά από μια νύχτα που θυμήθηκαν ότι είχαν ένα συνειδητό όνειρο, από τις νύχτες που θυμήθηκαν ένα μη συνειδητό όνειρο. “Αυτό μπορεί να εξηγηθεί με απλό τρόπο, επειδή το άτομο ήταν χαρούμενο που είχε ένα συνειδητό όνειρο, επομένως τα θετικά αποτελέσματα [του να δεις] ένα ωραίο συνειδητό όνειρο [σημαίνουν] ότι αισθάνεσαι καλύτερα κατά τη διάρκεια της ημέρας”, λέει ο Michael Schredl, ερευνητής στο εργαστήριο ύπνου στο Κεντρικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας στο Mannheim της Γερμανίας και επικεφαλής συγγραφέας της εργασίας.

Οι αποτυχημένες προσπάθειες για συνειδητά όνειρα έχουν επίπτωση στον ύπνο

Οι άνθρωποι που δεν είναι επιτυχημένοι στις προσπάθειές τους να δουν συνειδητά όνειρα έχουν φτωχότερο ύπνο, σύμφωνα με μια άλλη μελέτη, αν και οι άνθρωποι που έχουν με επιτυχία ένα συνειδητό όνειρο βιώνουν την ίδια ποιότητα ύπνου με τις νύχτες που δεν είδαν τέτοια όνειρα. «Αν μπορείτε να κάνετε την τεχνική και να ξανακοιμηθείτε γρήγορα, τότε αυτό δεν φαίνεται να είναι πρόβλημα», λέει ο Aspy, ο οποίος ηγήθηκε της έρευνας.

Συνειδητοί εφιάλτες

Υπάρχουν και άλλες πιθανές αρνητικές πτυχές του συνειδητού ονείρου, όπως η υπνική παράλυση. Σε μια μελέτη του 2016, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι εμπειρίες συνειδητού ονείρου και υπνικής παράλυσης συνδέονταν στους συμμετέχοντες – αλλά συγκεκριμένα αυτή η συσχέτιση φάνηκε με έντονες παραισθήσεις, τον πιο ανώδυνο τύπο υπνικής παράλυσης που χαρακτηρίζεται με εξωσωματικές εμπειρίες ή την αίσθηση της αιώρησης. Η υπνική παράλυση, αλλά όχι τα συνειδητά όνειρα, συσχετίστηκε με κακή ποιότητα ύπνου και μεγαλύτερο στρες και άγχος.

Μια μελέτη του 2022, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι “τα συνειδητά όνειρα μπορούν να τερματίσουν τους εφιάλτες και να αποτρέψουν την επανάληψή τους, αλλά μπορούν επίσης να προκαλέσουν τρομακτικά δυσφορικά όνειρα”. Οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αυτά τα αρνητικά αποτελέσματα «πρωτίστως προκύπτουν από αποτυχημένες προσπάθειες επαγωγής ή από συνειδητά όνειρα με χαμηλό έλεγχο των ονείρων».

Σε μια μελέτη του 2018, διαπιστώθηκε πως οι πιο συχνοί συνειδητοί ονειροπόλοι που δείχνουν να έχουν μεγαλύτερο έλεγχο στην πλοκή του ονείρου τους και έχουν καλύτερες δεξιότητες είναι πιο πιθανό να έχουν επίσης συνειδητούς εφιάλτες, αν και κάτι τέτοιο είναι σπάνιο.

Τελικά πρέπει να προκαλούμε τα όνειρά μας ή όχι;

Η Soffer-Dudek λέει ότι δεν είναι κατά των συνειδητών ονείρων ή της χρήσης τεχνικών για αυτό τον σκοπό, αλλά θέλει απλώς οι άνθρωποι να σταθμίσουν τους πιθανούς κινδύνους. «Εάν έχετε παράγοντες κινδύνου, όπως προβλήματα ύπνου ή προβλήματα ψυχικής υγείας που είναι κάπως σοβαρά, όπως κατάθλιψη ή σχιζοφρένεια, σίγουρα, θα πρέπει να είστε προσεκτικοί με τους κινδύνους», λέει.

“Ορισμένες από αυτές τις τεχνικές είναι πραγματικά σχεδιασμένες για να θολώνουν τα όρια μεταξύ ύπνου και ονείρου. Μπορεί να σας αφήσει πιο μπερδεμένους, να αισθάνεστε αποκομμένοι, ειδικά αν το προσπαθείτε σε τακτική βάση».

Πηγή: BBC