Η μονοφαγία είναι ένας όρος που αναφέρεται σε ένα εξαιρετικά περιοριστικό διατροφικό μοτίβο, στο οποίο ένα άτομο καταναλώνει μόνο ένα είδος τροφής, αποκλείοντας όλα τα άλλα. Αυτή η κατάσταση είναι μια συγκεκριμένη μορφή επιλεκτικής διατροφικής διαταραχής και μπορεί να έχει διάφορους κινδύνους και επιπτώσεις για τη σωματική και ψυχική υγεία ενός ατόμου.

Συχνά, η μονοφαγία περιλαμβάνει την κατανάλωση ενός μόνο φαγητού ή μιας ομάδας τροφίμων, όπως η κατανάλωση μόνο ρυζιού, ψωμιού ή ενός συγκεκριμένου φρούτου, ενώ απορρίπτει όλα τα άλλα τρόφιμα. Οι λόγοι για την υιοθέτηση μιας τέτοιας περιορισμένης δίαιτας μπορεί να ποικίλλουν, αλλά συχνά σχετίζονται με αισθητηριακές ευαισθησίες, αποστροφή για ορισμένες υφές ή γεύσεις ή φόβο για ανεπιθύμητες αντιδράσεις στα τρόφιμα.

Γιατί οι άνθρωποι οδηγούνται στη μονοφαγία;

Ψυχολογικοί παράγοντες:

Ψυχολογικοί παράγοντες, όπως το άγχος, οι ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή η τελειομανία, μπορούν να παίξουν ρόλο στην ανάπτυξη της μονοφαγίας. Το άγχος μειώνει γενικότερα την όρεξη και οι πάσχοντες καταλήγουν να καταναλώνουν τις ίδιες και τις ίδιες τροφές.

Στην ίδια περίπτωση, ο ψυχαναγκασμός κάποιου ανθρώπου μπορεί να αποκλείσει πολλές τροφές και να αφήσει να επικρατήσουν συγκεκριμένες. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν τον άνθρωπο να έχει ένα μοτίβο σκέψης που δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αλλάξει και κατ’ επέκτασιν στην ανάγκη ελέγχου της διατροφής του.

Για ορισμένα άτομα, η μονοφαγία παρέχει μια αίσθηση ελέγχου και ρουτίνας σε μια κατά τα άλλα χαοτική ή αγχωτική ζωή. Αυτό το περιοριστικό διατροφικό μοτίβο μπορεί να είναι ένας μηχανισμός αντιμετώπισης για τη διαχείριση του άγχους και του στρες.

Επιρροές στην πρώιμη παιδική ηλικία και αντιπάθεια ή αηδία για ορισμένα τρόφιμα:

Οι αποστροφές για το φαγητό συνεπάγονται την έντονη αντιπάθεια ή αηδία για ορισμένα τρόφιμα, που συχνά έχουν τις ρίζες τους σε αρνητικές εμπειρίες ή συσχετισμούς του παρελθόντος. Μπορεί στην παιδική μας ηλικία να είχαμε μια άσχημη εμπειρία με κάποιο ή κάποια φαγητά και έτσι να νιώθουμε αποστροφή προς αυτές τις τροφές. Αυτές οι αποστροφές μπορεί να είναι αρκετά ισχυρές ώστε να περιορίσουν τη διατροφή ενός ατόμου σε ένα μόνο φαγητό που να είναι ανεκτό.

Οι εμπειρίες και η ανατροφή της παιδικής ηλικίας μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τις διατροφικές προτιμήσεις και τις αποστροφές σε συγκεκριμένα φαγητά. Τα παιδιά που μεγάλωσαν με περιορισμένη έκθεση σε διάφορα τρόφιμα ή που αντιμετώπισαν την πίεση των γονιών τους να φάνε συγκεκριμένα είδη μπορεί να αναπτύξουν μονοφαγία ως αποτέλεσμα αυτών των πρακτικών.

Φόβος για αλλεργίες ή δυσανεξίες:

Μερικά άτομα με μονοφαγία μπορεί να έχουν παρουσιάσει ανεπιθύμητες ενέργειες σε συγκεκριμένα τρόφιμα, όπως αλλεργίες ή δυσανεξίες. Αυτός ο φόβος των αρνητικών συνεπειών μπορεί να τους αποτρέψει από το να δοκιμάσουν διαφορετικά φαγητά και να τους οδηγήσει να παραμείνουν σε μια συγκεκριμένη «ασφαλή» επιλογή. Μάλιστα σε ακραίες περιπτώσεις τα άτομα αυτά αρνούνται να καταναλώσουν φαγητό απ’ έξω, που δεν έχουν μαγειρέψει, υπό τον φόβο ότι κάποιο από τα συστατικά μπορεί να τους βλάψει.

Ευαισθησίες στη γεύση, τη μυρωδιά και την υφή των φαγητών:

Πολλά άτομα με μονοφαγία εμφανίζουν αυξημένες αισθητηριακές ευαισθησίες που σχετίζονται με τη γεύση, την υφή ή την όσφρηση. Αυτές οι ευαισθησίες μπορούν να κάνουν ένα ευρύ φάσμα τροφίμων δυσάρεστο, οδηγώντας στην εξάρτηση από ένα μόνο αποδεκτό τρόφιμο για την κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών. Πολλοί άνθρωποι δεν αντέχουν την υφή από τις μπάμιες ή τη γεύση από το κουνουπίδι. Άλλοι πάλι δεν αντέχουν τη μυρωδιά ή τη γεύση του κρέατος και γίνονται χορτοφάγοι.

Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος:

Η μονοφαγία είναι σχετικά συχνή σε άτομα με διαταραχές του αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ). Οι αισθητηριακές ευαισθησίες, οι ρουτίνες και η προτίμηση για οικεία τρόφιμα είναι κοινά χαρακτηριστικά στη ΔΑΦ που μπορούν να συμβάλουν στη μονοφαγία.

Συσχετισμοί τραυματικών εμπειριών ή αρνητικών τροφών:

Τραυματικές εμπειρίες που σχετίζονται με φαγητό, όπως περιστατικά πνιγμού ή τροφική δηλητηρίαση, μπορούν να δημιουργήσουν έντονες αποστροφές και φόβους γύρω από το φαγητό. Αυτές οι εμπειρίες μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη μονοφαγίας.

Κινδυνεύουμε από τη μονοφαγία;

Παρόλο που υπάρχουν αρκετές δίαιτες στο διαδίκτυο που προτρέπουν τη μονοφαγία και “υπόσχονται” σημαντικά αποτελέσματα, στην πραγματικότητα η μονοφαγία είναι μια διατροφική διαταραχή που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές βλάβες στη σωματική και ψυχική μας υγεία, όπως:

Διατροφικές ελλείψεις:

Ένας από τους σημαντικότερους κινδύνους της μονοφαγίας είναι ο κίνδυνος σοβαρών διατροφικών ελλείψεων. Η κατανάλωση μόνο ενός τύπου τροφής περιορίζει την πρόσληψη βασικών θρεπτικών συστατικών, συμπεριλαμβανομένων βιταμινών, μετάλλων, πρωτεϊνών και λιπών. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ελλείψεις σε κρίσιμα στοιχεία όπως ο σίδηρος, το ασβέστιο και οι απαραίτητες βιταμίνες, που μπορεί να οδηγήσουν σε προβλήματα υγείας όπως αναιμία, προβλήματα στα οστά και μειωμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού.

Μειωμένη Ανάπτυξη:

Για τα παιδιά και τους εφήβους, η μονοφαγία μπορεί να συνδεθεί με την πιθανότητα καθυστερημένης ανάπτυξης. Η περιορισμένη σε βιταμίνες διατροφική πρόσληψη μπορεί να εμποδίσει τη σωματική και γνωστική ανάπτυξη, οδηγώντας σε μακροπρόθεσμες συνέπειες για την υγεία των παιδιών και των εφήβων.

Πεπτικά προβλήματα:

Μια μονοφαγική δίαιτα μπορεί να οδηγήσει σε πεπτικά προβλήματα όπως δυσκοιλιότητα, διάρροια και δυσπεψία. Η έλλειψη διατροφικής ποικιλίας καθιστά δύσκολη τη βέλτιστη λειτουργία του πεπτικού συστήματος.

Αυξομειώσεις βάρους:

Η μονοφαγία μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές διακυμάνσεις βάρους. Μερικά άτομα μπορεί να παρουσιάσουν απώλεια βάρους λόγω περιορισμών στις θερμίδες, ενώ άλλα μπορεί να πάρουν βάρος λόγω της κατανάλωσης υπερβολικών ποσοτήτων της μεμονωμένης τροφής που προτιμούν.

Κοινωνικός και ψυχολογικός αντίκτυπος:

Η μονοφαγία μπορεί να έχει βαθύ αντίκτυπο στην κοινωνική ζωή και την ψυχική υγεία ενός ατόμου. Μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση, καθώς το φαγητό απ’ έξω ή η παρακολούθηση κοινωνικών εκδηλώσεων και η συμμετοχή σε γεύματα σε πάρα πολλές περιπτώσεις είναι απαγορευτική. Αυτές οι δυσκολίες και η απογοήτευση των ατόμων που παρουσιάζουν μονοφαγία μπορεί να οδηγήσουν σε γενικευμένο άγχος και κατάθλιψη, που σχετίζεται με την περιορισμένη αυτή δίαιτα.

Νευρική ορθορεξία:

Η μονοφαγία μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε νευρική ορθορεξία, μια εμμονή με την κατανάλωση «καθαρών» ή «υγιεινών» τροφών. Τα άτομα μπορεί να προσηλωθούν στο φαγητό που έχουν επιλέξει ως τη μόνη αποδεκτή επιλογή, οδηγώντας σε ακραίους διατροφικούς κανόνες και περιορισμούς. Τα κύρια χαρακτηριστικά της ορθορεξίας είναι η αποφυγή –σε επίπεδο ψυχαναγκασμού- των «ανθυγιεινών» τροφίμων, όπως είναι η ζάχαρη, το αλάτι, η καφεΐνη, το αλκοόλ, τα γλυκίσματα, τα τηγανητά, το σιτάρι, το ζωικό λίπος, η σόγια, το καλαμπόκι και τα γαλακτοκομικά. Οποιαδήποτε επεξεργασμένη τροφή, τροφή με συντηρητικά και τροφή που θεωρείται ανθυγιεινή είναι απαγορευτική για ένα άτομο που πάσχει από νευρική ορθορεξία.

Θεραπεία και υποστήριξη:

Η αντιμετώπιση της μονοφαγίας συνήθως περιλαμβάνει μια διεπιστημονική προσέγγιση που περιλαμβάνει επαγγελματίες ψυχικής υγείας, διατροφολόγους και διαιτολόγους. Υπάρχουν θεραπείες από ειδικούς, όπως η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και η θεραπεία έκθεσης, που μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να επεκτείνουν σταδιακά τις διατροφικές τους επιλογές. Η διατροφική συμβουλευτική είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση και τη διόρθωση των διατροφικών ελλείψεων.

Εάν έχετε κάποιο άτομο στο περιβάλλον σας που να παρουσιάζει φαινόμενα μονοφαγίας θα πρέπει να το παροτρύνετε, με υπομονή και όχι με βίαιους και απόλυτους χειρισμούς, να δει κάποιους ειδικούς, έναν συνδυασμό ψυχολόγου και διατροφολόγου, προκειμένου να ανοίξει σιγά σιγά το εύρος των διατροφικών του επιλογών, καταπολεμώντας και τα αίτια με βάση τα οποία αναπτύχθηκε αυτή η διατροφική διαταραχή εξ αρχής.

Η μονοφαγία είναι ένα άκρως περιοριστικό πρότυπο διατροφής που μπορεί να θέσει σε σοβαρούς κινδύνους την υγεία ενός ατόμου, τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική. Η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας και υποστήριξης είναι απαραίτητη για να ξεπεραστεί αυτή η κατάσταση και να επανεισαχθεί το άτομο σε μια ισορροπημένη, ποικίλη διατροφή που εξασφαλίζει υγεία και γενική ευεξία.