Εφηβική κατάθλιψη: Κατανόηση, αναγνώριση και αντιμετώπιση της ψυχικής υγείας των εφήβων

Η εφηβική κατάθλιψη είναι ένα σοβαρό και συχνά παρεξηγημένο θέμα ψυχικής υγείας που επηρεάζει σημαντικό αριθμό εφήβων. Σε παγκόσμιο επίπεδο το 5-10% των εφήβων πάσχουν από κατάθλιψη ενώ στην Ελλάδα τα ποσοστά είναι μεγαλύτερα, αφού 1 στα 5 παιδιά και έφηβοι παραπέμπονται στα παιδοψυχιατρικά τμήματα γιατί παρουσιάζει καταθλιπτικά συμπτώματα.

Είναι σημαντικό οι γονείς, οι φροντιστές, οι εκπαιδευτικοί και οι ίδιοι οι έφηβοι να γνωρίζουν τα σημάδια, τις αιτίες και τις στρατηγικές για την αντιμετώπιση αυτής της πάθησης.

Κατανόηση της εφηβικής κατάθλιψης:

Η εφηβική κατάθλιψη, επίσης γνωστή ως κατάθλιψη των νέων, είναι μια διαταραχή της διάθεσης που επηρεάζει τα παιδιά και τους εφήβους. Χαρακτηρίζεται από επίμονα συναισθήματα θλίψης, απελπισίας και έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε ήταν ευχάριστες. Η κατάθλιψη στους εφήβους μπορεί να έχει βαθύ αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή, τις σχέσεις και τη γενική ευημερία τους.

Εξάπλωση της εφηβικής κατάθλιψης:

Η εφηβική κατάθλιψη είναι πιο συχνή από ό,τι πολλοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η κατάθλιψη είναι μία από τις κύριες αιτίες αναπηρίας μεταξύ των εφήβων παγκοσμίως. Υπολογίζεται ότι περίπου το 20% των εφήβων θα εμφανίσουν κατάθλιψη κάποια στιγμή κατά την εφηβεία τους.

Σημεία και συμπτώματα της εφηβικής κατάθλιψης:

Η κατάθλιψη στους εφήβους μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους και τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Τα κοινά σημεία και συμπτώματα περιλαμβάνουν:

1. Επίμονα συναισθήματα θλίψης ή κενού.
2. Ευερεθιστότητα ή θυμός.
3. Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες.
4. Αλλαγές στα πρότυπα ύπνου (αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος).
5. Αλλαγές στην όρεξη και το βάρος (βουλιμία ή νευρική ανορεξία).
6. Κούραση ή έλλειψη ενέργειας.
7. Δυσκολία συγκέντρωσης.
8. Αισθήματα ενοχής και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
9. Συχνά σωματικά παράπονα (πονοκεφάλους, στομαχόπονους).
10. Σκέψεις αυτοτραυματισμού ή αυτοκτονίας.

Αιτίες της εφηβικής κατάθλιψης:

Η εφηβική κατάθλιψη είναι μια περίπλοκη κατάσταση που επηρεάζεται από έναν συνδυασμό παραγόντων, όπως:

Βιολογικοί Παράγοντες: Οι αλλαγές στη χημεία και τη δομή του εγκεφάλου μπορούν να συμβάλουν στην κατάθλιψη. Συγκεκριμένα, οι ανισορροπίες που μπορεί να εμφανίσει ο οργανισμός ενός εφήβου σε ορισμένες χημικές ουσίες στον εγκέφαλο, όπως είναι η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη, μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της κατάθλιψης.

Γενετική προδιάθεση: Ένα οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης ή άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας που έχει παρουσιάσει ένα μέλος της οικογένειας μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης στο παιδί ή τον έφηβο. Βέβαια αυτό δε σημαίνει ότι θα πάθουν κατάθλιψη όλοι οι συγγενείς του ασθενή αλλά υπάρχει μια σημαντική προδιάθεση που δεν πρέπει να παραβλέπεται, ειδικά όταν συνδυάζεται και με άλλα συμπτώματα.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Τα στρεσογόνα γεγονότα της ζωής, όπως η πίεση που μπορεί να ασκήσει το σχολείο και τα μαθήματα, οι οικογενειακές συγκρούσεις, ειδικά όταν η σχέση μεταξύ των γονιών είναι τεταμένη και καταλήγουν να καβγαδίζουν μπροστά στο παιδί, το bulling και ο εκφοβισμός από ομάδες νεαρών εξωσχολικών, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου με το οποίο ήταν στενά συνδεδεμένο το παιδί, όπως ένας παππούς ή μια γιαγιά, μια σοβαρή ασθένεια στην οικογένεια που ανατρέπει το ήρεμο περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει το παιδί, οι οικονομικές δυσκολίες, που κι αυτές με τη σειρά τους μπορεί να οδηγούν σε καβγάδες και γκρίνια μέσα στο σπίτι ή κάποια άλλη τραυματική εμπειρία, όπως κακομεταχείριση ή κακοποίηση από συγγενικό ή μη πρόσωπο είναι σημαντικοί λόγοι που μπορούν να πυροδοτήσουν την εκδήλωση κατάθλιψης σε έναν έφηβο.

Κοινωνική απομόνωση: Τα παιδιά που “φλερτάρουν” με την κατάθλιψη τείνουν να απομονώνονται, κλείνονται μέσα στο δωμάτιό τους και αποφεύγουν την επαφή με άλλα παιδιά της ηλικίας τους αλλά και με μεγαλύτερα άτομα. Συχνά, αυτή η απομόνωση παρεξηγείται από τους γονείς γιατί κατά τη διάρκεια της εφηβείας οι νέοι χρειάζεται να ανακαλύψουν πολλά για τον εαυτό τους και για το σώμα τους. Όμως, όταν το παιδί απομονώνεται και κλείνεται όχι μόνο στο δωμάτιό του αλλά και στον εαυτό του (γιατί μπορεί να νιώθει ότι δεν ταιριάζει μέσα στον κοινωνικό του περιβάλλον, ή ότι δεν είναι αποδεκτό από τους συνομήλικους του, ή ακόμη ότι δεν αισθάνεται “αρκετά καλό”) ενώ παράλληλα εμφανίζει αισθήματα μοναξιάς, τότε είναι πολύ πιθανό να πάσχει από κατάθλιψη.

Ψυχολογικές και ορμονικές αλλαγές: Οι έφηβοι συνήθως από την ηλικία των 12 και μετά περνούν μια φάση μεγάλων αλλαγών, τόσο στο σώμα τους όσο και στη διάθεσή τους, λόγω των ορμονικών αλλαγών. Ένας νέος που δεν νιώθει καλά με την εμφάνισή του, δεν αισθάνεται καλά με το σώμα του και έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα κατάθλιψης. Μάλιστα, η έλλειψη “αποδοχής” από το οικείο του περιβάλλον μπορεί να εντείνει το πρόβλημα και να οδηγήσει στην κατάθλιψη. Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από σημαντικές ψυχολογικές και ορμονικές διακυμάνσεις που μπορεί να επηρεάσουν τη διάθεση του νέου ατόμου και να το σπρώξουν προς την κατάθλιψη.

Αντιμετώπιση και θεραπεία:

Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων και η άμεση παρέμβαση είναι ζωτικής σημασίας για τη βοήθεια των εφήβων με κατάθλιψη. Μην ξεχνάτε ότι η καταθλιπτική συμπεριφορά μπορεί πολλές φορές να προκαλέσει όχι μόνο ψυχολογικές αλλά και σωματικές βλάβες στον έφηβο. Το 40% με 70% των καταθλιπτικών παιδιών έχει σκεφτεί τουλάχιστον μια φορά να αφαιρέσει τη ζωή του και το 10-15% δυστυχώς το έχει κάνει πράξη. Ακολουθούν λοιπόν ορισμένες στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της εφηβικής κατάθλιψης:

1. Ζητήστε επαγγελματική βοήθεια: Πρώτο και κύριο μέλημα για τη βοήθεια ενός παιδιού με κατάθλιψη είναι η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας. Μην πιστέψετε ούτε για μια στιγμή ότι μπορείτε να παλέψετε με τον “δαίμονα” της κατάθλιψης μόνοι σας. Ενθαρρύνετε τον έφηβο να δει έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας, όπως έναν ψυχολόγο ή έναν ψυχοθεραπευτή, ο οποίος μάλιστα να ειδικεύεται στην ψυχική υγεία των εφήβων. Η ψυχολογία ενός εφήβου είναι εύθραυστη και μόνο με την κατάλληλη βοήθεια θα μπορέσετε να δείτε αποτελέσματα.
2. Ανοιχτή Επικοινωνία: Δημιουργήστε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον για το παιδί. Μιλήστε μαζί του, βοηθήστε το να ανοιχτεί και να μοιραστεί μαζί σας τις σκέψεις του και τους φόβους του. Μην γίνεστε επικριτικοί, ό,τι κι αν ακούσετε, δείξτε κατανόηση και ψυχραιμία και δώστε τον απαραίτητο χώρο που πρέπει να έχει το παιδί για να αισθανθεί άνετα μαζί σας ώστε να σας εμπιστευτεί τα συναισθήματα και τις ανησυχίες του.
3. Φάρμακα: Σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως είναι απαραίτητη η φαρμακευτική αγωγή, ΠΑΝΤΑ σε απόλυτη συνεργασία με τον ψυχίατρο σας. Η φαρμακευτική αγωγή που συνταγογραφείται από τον γιατρό σας μπορεί να είναι απαραίτητη για τη διαχείριση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης. Μη δοκιμάσετε να δώσετε κάτι που “ακουσατε” ή “σας είπαν” ότι μπορεί να βοηθήσει το παιδί σας. Να θυμάστε ότι το παιδί δεν είναι πειραματόζωο και δεν έχετε ούτε τις γνώσεις ούτε την εμπειρία για να του δώσετε εσείς φάρμακα, όσο κι αν πιστεύετε ότι θα του κάνουν καλό.
4. Υγιεινός τρόπος ζωής: Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν συμπτώματα κατάθλιψης πολλές φορές τείνουν να “αφήνουν” τον εαυτό τους και να παρατάνε οποιαδήποτε δραστηριότητα, όπως κάποιο άθλημα ή χόμπι, ενώ πολλές φορές ακόμη παρουσιάζουν τροφικές διαταραχές, από πλήρη απουσία όρεξης μέχρι βουλιμία. Ενθαρρύνετε την τακτική άσκηση, μια ισορροπημένη διατροφή, αρκετή ξεκούραση και επαρκή ύπνο. Προσπαθήστε όταν το παιδί πέφτει για ύπνο να μην έχει κοντά του κινητό, λάπτοπ ή τάμπλετ που θα μπορούσε να το κάνει να ξενυχτήσει.
5. Κοινωνική και Σχολική Υποστήριξη: Διατηρήστε ήρεμες και υγιείς σχέσεις με την οικογένειά σας και αναπτύξτε σύνδεσμο με τους φίλους του εφήβου ώστε να του δώσετε την κατάλληλη υποστήριξη και την αίσθηση ότι βρίσκεστε δίπλα του χωρίς να τον πιέζετε ασφυκτικά. Συνεργαστείτε επίσης με τους εκπαιδευτικούς για να δημιουργήσετε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον στο σχολείο του παιδιού και να διασφαλίσετε ότι καλύπτονται οι εκπαιδευτικές του ανάγκες.

Η εφηβική κατάθλιψη είναι μια σοβαρή αλλά θεραπεύσιμη κατάσταση. Με την έγκαιρη παρέμβαση και την κατάλληλη υποστήριξη, οι έφηβοι μπορούν να μάθουν να διαχειρίζονται τα συμπτώματά τους, να αναρρώνουν και να συνεχίζουν να ζουν ικανοποιητικές ζωές. Είναι σημαντικό για τους γονείς και το στενό οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού να είναι σε εγρήγορση όσον αφορά την αναγνώριση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης και την παροχή της απαραίτητης βοήθειας και θεραπείας.