Η γυναικεία υστερία, ένας όρος με μακρά και πολύπλοκη ιστορία που έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει μια σειρά από συμπτώματα που αποδίδονται στις γυναίκες ανά τους αιώνες και τις χαρακτηρίζουν ως «υστερικές». Ιστορικά, για πάρα πολλά χρόνια η υστερία (η αλλιώς η νεύρωση) ήταν μια γενική διάγνωση των ψυχιάτρων της εποχής για διάφορα συναισθηματικά και σωματικά συμπτώματα γυναικών, που συχνά είχαν τις ρίζες τους σε κοινωνικά στερεότυπα και προκαταλήψεις. Η γυναίκα θεωρούταν ανέκαθεν το «αδύναμο φύλο» και ο συσχετισμός των ορμονών της με την συναισθηματική της συμπεριφορά την μετέβαλε συχνά στα μάτια των άλλων και ειδικά στα μάτια των ανδρών ως ένα υπερευαίσθητο πλάσμα που αντιδρούσε υπερβολικά σε πολλές περιπτώσεις, με έντονες αντιδράσεις και ξεσπάσματα που την καθιστούσαν «τρελή». Αυτή όμως η ταμπέλα καταπίεζε και περιόριζε για αιώνες τα “συναισθηματικά ξεσπάσματα” των γυναικών.

Η γυναικεία υστερία χρονολογείται από την αρχαία Ελλάδα, όπου πίστευαν ότι μια «περιπλανώμενη μήτρα» προκαλούσε ασταθή συμπεριφορά στις γυναίκες. Ο όρος έγινε περισσότερο γνωστός τον 19ο αιώνα, εγκαθιστώντας μια κοινή διάγνωση για όλες τις γυναίκες που εμφάνιζαν ένα ευρύ φάσμα ψυχολογικών συμπτωμάτων, όπως άγχος, ευερέθιστη συμπεριφορά και ξεσπάσματα θυμού, λιποθυμίες, γενική νευρικότητα, ακόμη και αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά, που έβγαζε εκτός ελέγχου τη γυναίκα. Μαζί με τα ψυχολογικά συμπτώματα η γυναίκα εμφάνιζε συχνά και σωματικά, όπως ήταν οι μυϊκοί σπασμοί, η δύσπνοια και κάθε είδους σωματοποίησης των ψυχολογικών της αντιδράσεων. Είναι όμως κάθε αντίδραση της γυναίκας «υστερική» συμπεριφορά;

Λανθασμένη ερμηνεία των κανονικών συναισθημάτων:

Οι άνθρωποι εμφανίζουν καθημερινά συναισθήματα όπως είναι η λύπη, ο ενθουσιασμός ή το πάθος. Η γυναίκα επειδή είναι εκ φύσεως πιο εκδηλωτική όσον αφορά τα συναισθήματά της είναι πιθανό να εκφράσει πιο ανοιχτά και πιο έντονα όσα νιώθει. Όταν όμως τα παραπάνω συναισθήματα εκφράζονταν από γυναίκες συχνά παρεξηγούνταν και καταλογίζονταν ως συμπτώματα υστερίας Πόσες φορές άλλωστε ένας άντρας είτε είναι ο σύντροφός μας είτε φίλος ή συγγενής δεν μας «μάλωσε» λέγοντας ότι αντιδρούμε «υπερβολικά» σε μια κατάσταση; Έτσι και τότε η διάγνωση αντανακλούσε τις κοινωνικές προκαταλήψεις που θεωρούσαν ορισμένες συναισθηματικές εκφράσεις των γυναικών ως υπερβολικές, ακατάλληλες ή ακόμη και απειλητικές. Ένα γυναικείο ξέσπασμα, ο τρόπος που εξέφραζε τον θυμό της ή η αγανάκτησή της την χαρακτήριζαν αυτόματα ως υστερική, πατώντας πάνω σε στερεότυπα που ήθελαν τη γυναίκα «τέρας» υπομονής και αυτοσυγκράτησης και που κάθε αντίδραση, όσο δικαιολογημένη κι αν ήταν θεωρούταν ένδειξη παρανοϊκής συμπεριφοράς.

Τι είναι η υστερία;

Μία υστερική κρίση μπορεί να διαρκέσει από 10 λεπτά μέχρι 2-3 ώρες παρουσιάζοντας τα εξής συμπτώματα:

Κινητικά:

• Μυική αδυναμία, παράλυση
• Τρόμος, έντονο τρέμουλο, σπασμοί
• Τινάγματα που αρχίζουν από μικρές γκριμάτσες και καταλήγουν σε έντονα τινάγματα του σώματος που μοιάζουν με επιληψία- αλλά δεν είναι
• Συχνά τα παραπάνω συνοδεύονται από κραυγές σαν να παλεύει η γυναίκα με κάποιον.
• Ασταθές βάδισμα, αίσθηση ότι τα πόδια έγιναν σαν ζυμάρι
• Φωνητικές δυσκολίες: δυσκολεύεται να μιλήσει, να αρθρώσει λέξεις, αφωνία
• Δυσκολία να καταπιεί
• Λιποθυμία

Αισθητηριακά:

• Προβλήματα στην όραση (θολή όραση, τα βλέπει διπλά, παροδική τύφλωση)
• Χάνει την ικανότητα να νιώσει ερεθίσματα στο δέρμα
• Μούδιασμα και «τσιμπήματα»
• Μείωση/παροδική απώλεια ακοής
• Απώλεια όσφρησης

Λανθασμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις του παρελθόντος:

Οι πρώιμες θεραπείες για τη γυναικεία υστερία περιλάμβαναν το περιβόητο «πυελικό μασάζ» (δηλαδή μασάζ το οποίο εφαρμοζόταν στην περιοχή των γυναικείων γεννητικών οργάνων) που εκτελούσαν οι γιατροί για να προκαλέσουν τον λεγόμενο «υστερικό παροξυσμό» (πρόδρομος της σύγχρονης έννοιας του οργασμού). Όμως η άποψη που θέλει τη γυναίκα να καταλήγει σε υστερία επειδή δεν έχει επαρκείς ερωτικές επαφές είναι αναχρονιστική και εντελώς λανθασμένη. Σήμερα, η σχέση μεταξύ υστερίας και έλλειψης σεξ δεν έχει καμία επιστημονική ισχύ. Άλλες μορφές αντιμετώπισης της υστερίας στο παρελθόν ήταν η  υδροθεραπεία, οι θεραπείες ανάπαυσης και η απομόνωση, κοινές μέθοδοι θεραπείας που αντανακλούσαν την παντελή έλλειψη κατανόησης για την πραγματική φύση της υγείας των γυναικών. Σε χειρότερες και θεωρητικά πιο «δύσκολες» περιπτώσεις οι γιατροί του περασμένου αιώνα εφάρμοζαν ακόμη και συνεδρίες με ηλεκτροσόκ προκειμένου να «θεραπεύσουν» την «υστερική» γυναίκα.

Κατανόηση της φύσης της υστερίας της γυναίκας στη σύγχρονη ιατρική:

Καθώς η ιατρική επιστήμη εξελισσόταν και οι ιατρικές γνώσεις προχωρούσαν, η έννοια της γυναικείας υστερίας τέθηκε υπό έλεγχο και η διάγνωση σταδιακά αποδυναμώθηκε. Η εμφάνιση της ψυχανάλυσης και το έργο πρωτοπόρων ψυχιάτρων όπως ο Σίγκμουντ Φρόιντ συνέβαλαν σ΄ αυτή την πιο λεπτή κατανόηση της γυναικείας φύσης και της ψυχικής της υγείας.

Η «υστερία» σήμερα:

Ο όρος «υστερία» δεν χρησιμοποιείται πλέον ως ιατρική διάγνωση, καθώς έχει αντικατασταθεί από πιο ακριβείς και συγκεκριμένους όρους στην σύγχρονη ψυχιατρική επιστήμη. Οι συζητήσεις σήμερα επικεντρώνονται σε καταστάσεις ψυχικής υγείας όπως το άγχος, η κατάθλιψη και άλλες διαταραχές της διάθεσης, αναγνωρίζοντας την πολυπλοκότητα της συναισθηματικής γυναικείας φύσης. Πλέον ο τρόπος που οι γυναίκες εκφράζουν τα συναισθήματά τους δεν υπογραμμίζεται από το φύλο τους ούτε μπαίνει στα καλούπια των προκαταλήψεων του παρελθόντος που ήθελαν τη γυναίκα να γίνεται «υστερική» κάθε φορά που εξέφραζε έντονα ένα συναίσθημά της.  Στη σύγχρονη εποχή που διανύουμε, οι προσπάθειες της ιατρικής δίνουν προτεραιότητα στην παρότρυνση των γυναικών να εκφράσουν τα συναισθήματά τους χωρίς να φοβούνται ότι θα παρεξηγηθούν.

Τι προκαλεί “υστερικές συμπεριφορές”;

Μια γυναίκα είναι από τη φύση της πιο ευαίσθητη, με αποτέλεσμα ένα γεγονός ή μια κατάσταση να μπορεί να κλονίσει πιο εύκολα το συναισθηματικό της υπόβαθρο. Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, σε αντίθεση με τους άντρες, οι γυναίκες εκφράζουν περισσότερο και πιο εύκολα τα συναισθήματά τους. Η υπερ-συναισθηματικότητα με την οποία αντιμετωπίζει τις καταστάσεις μια γυναίκα μπορεί να εξηγήσει την υστερική συμπεριφορά. Και η ίδια η αιτία των θυμών έγκειται στην προσέλκυση της προσοχής. Οι άντρες είναι πλάσματα άμεσα και λογικά. Μια γυναίκα είναι ένα μυστήριο για το αντρικό μυαλό και τις περισσότερες φορές εκδηλώνει έντονα ένα συναίσθημά της αφού έχουν προηγηθεί αρκετές φορές που με τον τρόπο της προσπάθησε να το υπαινιχθεί, αφήνοντας σπόντες στον άντρα που δεν καταλάβαινε. Αυτή η έλλειψη αντρικής κατανόησης οδηγεί τις περισσότερες φορές τη γυναίκα να ξεπεράσει την φυσιολογική αντίδραση και να οδηγηθεί σε ξεσπάσματα που χαρακτηρίζονται ως υστερία.

Για τον Φρόιντ ήταν κάποιο ψυχικό τραύμα ή τραυματική εμπειρία που δεν έχει αντιμετωπιστεί επαρκώς ικανό να προκαλέσει ψυχική αγωνία που θα μπορούσε να μετατραπεί σε σωματικά συμπτώματα. Τελικά, η γυναικεία υστερία βασίστηκε σε μεγάλες ιστορικές παρεξηγήσεις και προκαταλήψεις γύρω από την υγεία των γυναικών. Σήμερα, είναι σημαντικό να απορρίψουμε τα ξεπερασμένα στερεότυπα και να κατανοήσουμε ότι ο τρόπος αντίδρασης των γυναικών, ειδικότερα όταν γίνεται σε υπερβολικό βαθμό, αποσκοπεί στο να κερδίσει την προσοχή του άλλου (ειδικά όταν πρόκειται για τον σύντροφό της) και να κάνει πιο ευδιάκριτο, πιο ξεκάθαρο, αυτό που νιώθει.