Το «σύνδρομο του απατεώνα», είναι ένας όρος που επινοήθηκε για πρώτη φορά πριν από περίπου 40 χρόνια, από τους ψυχολόγους Pauline R. Clance και Suzanne A. Imes.

Χαρακτηρίζει ανθρώπους οι οποίοι παρότι είναι επιτυχημένοι, καταρτισμένοι, με γνώσεις και δεξιότητες, θεωρούν πως η επιτυχία τους έγκειται στην τύχη και όχι στη σκληρή δουλειά τους και στα ταλέντα τους, με αποτέλεσμα να αμφιβάλουν για τις ικανότητές τους, τα επιτεύγματά τους και την εξυπνάδα τους. Αισθάνονται σαν «απατεώνες», υπό την έννοια ότι δεν αξίζουν πραγματικά αυτό που τους συμβαίνει και μάλιστα έρχονται αντιμέτωποι με το φόβο ότι κάποια στιγμή οι άλλοι ενδέχεται να ανακαλύψουν την αλήθεια γι’ αυτούς, ότι δηλαδή δεν αξίζουν στην πραγματικότητα κι ότι δεν είναι τόσο ικανοί όσο φαίνεται.

Μερικά κοινά χαρακτηριστικά του συνδρόμου του απατεώνα περιλαμβάνουν: – Αδυναμία ρεαλιστικής αξιολόγησης των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων – Η απόδοση της επιτυχίας σε εξωτερικούς παράγοντες – Κατακεραύνωση της απόδοσης – Φόβος ότι δεν θα ανταποκριθείς στις προσδοκίες – Υπερβολικές επιδόσεις – Σαμποτάζ της επιτυχίας – Αυτοαμφισβήτηση – Καθορισμός πολύ δύσκολων στόχων και απογοήτευση όταν δεν γίνονται όλα όπως τα περιμένεις

Η ειρωνεία είναι ότι τα άτομα με σύνδρομο απατεώνα είναι συχνά εξαιρετικά επιτυχημένα και εντυπωσιακά άτομα. Εξωτερικά, δεν υπάρχει κανένας προφανής λόγος για να αισθάνονται σαν απατεώνες, παρόλο που εξακολουθούν να αισθάνονται έτσι.

Μάλιστα, το σύνδρομο του απατεώνα μπορεί να επηρεάσει όχι μόνο τα εσωτερικά συναισθήματα του ατόμου σχετικά με την εργασία ή την αυτοεκτίμησή του, αλλά μπορεί επίσης να επηρεάσει πραγματικά τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει τη δουλειά, τις σχέσεις ή οποιονδήποτε άλλο τομέα στον οποίο αισθάνεται ανασφάλεια.

Γιατί, λοιπόν, οι άνθρωποι αισθάνονται σαν απατεώνες, παρόλο που υπάρχουν άφθονες αποδείξεις για την επιτυχία τους;

Ο συναισθηματικός λόγος πίσω από το σύνδρομο, με παραδείγματα για το πώς σκέφτονται τα άτομα:

(Συναισθηματικός κανόνας) = Πρέπει να πετύχω τους στόχους μου και να τα κάνω όλα τέλεια.

(Αναφορά) = Όμως αυτό δεν το έχω καταφέρει. Φαίνεται πως έχω συνέχεια ελαττώματα. Αυτό που κάνω δεν είναι τέλειο ακόμα κι αν οι άλλοι με επαινούν και πιστεύουν ότι αξίζω το σεβασμό τους και τον θαυμασμό τους.

(Συμπέρασμα) = Επομένως, είμαι σαν μια ψεύτικη βιτρίνα, ένας απατεώνας, που δεν αξίζει αληθινά τον σεβασμό που λαμβάνω. Κι αν οι άλλοι ανακαλύψουν κάποια στιγμή ότι δεν είμαι τόσο καλός, όσο φαίνεται, θα ντραπώ πραγματικά.

Φαίνεται πως τα άτομα με το σύνδρομο του απατεώνα βρίσκονται διαρκώς αντιμέτωπα με το άγχος να μην αποκαλυφθεί η ανεπάρκειά τους σε κάποιον τομέα. Βιώνουν το βασανιστικό αίσθημα της αυτοαμφισβήτησης και της ανικανότητας σε συνδυασμό με τον φόβο να μην αποκαλυφθεί ότι είναι απατεώνες.

– Οικογενειακή ανατροφή

Οι έρευνες δείχνουν ότι η ανατροφή και η οικογενειακή δυναμική μπορεί να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο σύνδρομο απατεώνα. Συγκεκριμένα, το στυλ ανατροφής που χαρακτηρίζεται από έλεγχο ή υπερπροστασία μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη του συνδρόμου της απατεωνιάς στα παιδιά.

Για παράδειγμα, μπορεί να προέρχεστε από μια οικογένεια που εκτιμούσε ιδιαίτερα τις επιτυχίες. Ή μπορεί να είχατε γονείς που εναλλάσσονταν μεταξύ επαίνου και κριτικής.

Μελέτες δείχνουν επίσης ότι τα άτομα που προέρχονται από οικογένειες που βίωσαν υψηλά επίπεδα συγκρούσεων με χαμηλή υποστήριξη, μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν σύνδρομο απατεώνα.

– Νέες επαγγελματικές ευκαιρίες

Η είσοδος σε έναν νέο ρόλο μπορεί να πυροδοτήσει το σύνδρομο του απατεώνα. Όταν για παράδειγμα ξεκινάτε μία καινούργια δουλειά, μπορεί να αισθάνεστε ότι δεν σας αξίζει, ότι δεν είστε ικανοί για αυτή τη θέση.

Το σύνδρομο του απατεώνα φαίνεται να είναι πιο συχνό όταν οι άνθρωποι περνούν μεταβατικές φάσεις και δοκιμάζουν νέα πράγματα. Η πίεση για επιτυχία, σε συνδυασμό με την έλλειψη εμπειρίας, μπορεί να προκαλέσει αισθήματα ανεπάρκειας σε αυτούς τους νέους ρόλους.

– Προσωπικότητα

Ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας έχουν επίσης συνδεθεί με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης του συνδρόμου του απατεώνα και είναι τα εξής:

• Χαμηλή αυτοαποτελεσματικότητα: αναφέρεται στην χαμηλή εμπιστοσύνη που νιώθετε για τον εαυτό σας και την ικανότητά σας να επιτύχετε σε οποιαδήποτε κατάσταση.
• Τελειομανία: μπορεί να πιστεύετε ότι υπάρχει κάποιο τέλειο “σενάριο” για τις συζητήσεις και ότι δεν μπορείτε να πείτε το λάθος πράγμα. Μπορεί επίσης να δυσκολεύεστε να ζητάτε βοήθεια από τους άλλους και να το αναβάλλετε λόγω των δικών σας υψηλών απαιτήσεων.
• Νευρωτισμός: μία από τις πέντε μεγάλες διαστάσεις της προσωπικότητας που συνδέεται με υψηλότερα επίπεδα άγχους, ανασφάλειας, έντασης και ενοχής.

– Κοινωνικό άγχος

Το σύνδρομο του απατεώνα και το κοινωνικό άγχος μπορεί να επικαλύπτονται.

Μπορεί να βρίσκεστε σε μια συζήτηση με κάποιον και να αισθάνεστε σαν να πρόκειται να ανακαλύψει την κοινωνική σας ανικανότητα. Αν και τα συμπτώματα του κοινωνικού άγχους μπορεί να τροφοδοτήσουν το σύνδρομο απατεώνα, αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι όσοι βιώνουν το σύνδρομο απατεώνα έχουν κοινωνικό άγχος ή το αντίστροφο. Οι άνθρωποι χωρίς κοινωνικό άγχος μπορεί επίσης να αισθάνονται έλλειψη αυτοπεποίθησης και αίσθημα ανικανότητας.

Πώς μπορείς να καταλάβεις αν αντιμετωπίζεις το σύνδρομο του απατεώνα;

Μπορεί να πάσχετε από το σύνδρομο του απατεώνα, αν βρίσκετε τον εαυτό σας να βιώνει σταθερά την αυτοαμφισβήτηση, ακόμη και σε τομείς στους οποίους συνήθως διαπρέπει. Το σύνδρομο του απατεώνα μπορεί να εκδηλωθεί με νευρικότητα, συνοδευόμενη από την πεποίθηση ότι θα σας «ανακαλύψουν» και μπορεί επίσης να εκδηλώνεται ως αρνητική αυτο-ομιλία. Τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης συχνά συνοδεύουν το σύνδρομο αυτό.

Παρόλο που αρχικά, η έννοια του συνδρόμου του απατεώνα θεωρήθηκε ότι αφορούσε κυρίως γυναίκες με υψηλές επιδόσεις, πλέον έχει αναγνωριστεί ως ένα φαινόμενο που βιώνεται ευρύτερα και μπορεί να επηρεάσει οποιονδήποτε – ανεξάρτητα από την κοινωνική του θέση, το εργασιακό του υπόβαθρο, το επίπεδο δεξιοτήτων ή το βαθμό εξειδίκευσής του.

Αν και το σύνδρομο απατεώνα δεν αποτελεί αναγνωρισμένη διαταραχή ψυχικής υγείας, είναι αρκετά συχνό. Υπολογίζεται ότι το 70% των ανθρώπων θα βιώσουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο αυτού του φαινομένου, κάποια στιγμή στη ζωή τους.

Αν αναρωτιέστε αν μπορεί να αντιμετωπίζετε το σύνδρομο απατεώνα, κάντε στον εαυτό σας τις ακόλουθες ερωτήσεις:

• Αγωνίζεστε ακόμα και για τα μικρότερα λάθη ή ατέλειες στη δουλειά σας;
• Αποδίδετε την επιτυχία σας στην τύχη ή σε εξωτερικούς παράγοντες;
• Είστε ευαίσθητοι ακόμη και στην εποικοδομητική κριτική;
• Αισθάνεστε ότι αναπόφευκτα θα αποκαλυφθείτε ως «απατεώνας»;
• Υποτιμάτε τις δικές σας γνώσεις, ακόμη και σε τομείς στους οποίους είστε πραγματικά πιο ειδικευμένοι από τους άλλους;

Η αρνητική σκέψη, η αυτοαμφισβήτηση και το αυτοσαμποτάζ που συχνά χαρακτηρίζουν το σύνδρομο του απατεώνα μπορεί να επηρεάσουν πολλούς τομείς της ζωής σας.

Οι 5 βασικοί τύποι του «συνδρόμου του απατεώνα»:

Σύμφωνα με την ερευνήτρια Dr. Valerie Young, υπάρχουν πέντε τύποι απατεώνα:

• Ο τελειομανής: αυτός ο τύπος περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι το άτομο δεν ήταν απολύτως τέλειο και πως θα μπορούσε να τα είχε καταφέρει καλύτερα, παρόλο που οι άλλοι αναγνωρίζουν το θετικό αποτέλεσμα.
• Ο ειδικός: αισθάνεται σαν απατεώνας επειδή δεν γνωρίζει τα πάντα για ένα συγκεκριμένο θέμα ή αντικείμενο. Επειδή υπάρχουν κι άλλα για να μάθει, το άτομο δεν αισθάνεται ότι έχει φτάσει στον βαθμό του «ειδικού».
• Η φυσική ιδιοφυΐα: το άτομο μπορεί να αισθάνεται σαν απατεώνας απλώς και μόνο επειδή δεν πιστεύει ότι είναι φυσικά έξυπνο ή ικανό. Αν δεν καταφέρει κάτι σωστά με την πρώτη φορά ή του πάρει περισσότερο χρόνο για να κατακτήσει μια δεξιότητα, αισθάνεστε σαν απατεώνας.
• Ο δεξιοτέχνης: κάποιοι είναι πιθανό να αισθάνονται σαν απατεώνες αν έπρεπε να ζητήσουν βοήθεια για να φτάσουν σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ή κατάσταση. Εφόσον δεν θα μπορούσαν να φτάσουν εκεί μόνοι τους, αμφισβητούν την επάρκεια ή τις ικανότητές τους.
• Ο υπεράνθρωπος: περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι το άτομο πρέπει να είναι ο πιο σκληρός εργαζόμενος ή να φτάσει στα υψηλότερα δυνατά επίπεδα επιτευγμάτων και, αν δεν το κάνει αυτό, αισθάνεται σαν απατεώνας.

Πώς μπορείτε να ξεπεράσετε αυτό το σύνδρομο;

Αρχικά, για να προσπαθήσετε να ξεπεράσετε το σύνδρομο του απατεώνα, βοηθάει να αρχίσετε να κάνετε στον εαυτό σας μερικές δύσκολες, αλλά σημαντικές ερωτήσεις, όπως οι ακόλουθες:

• Τι πιστεύω πραγματικά για τον εαυτό μου;
• Πιστεύω ότι αξίζω την αγάπη γι’ αυτό που είμαι και ακριβώς όπως είμαι;
• Πρέπει να είμαι τέλειος για να με εγκρίνουν οι άλλοι;

1) Μοιραστείτε τα συναισθήματά σας

Μιλήστε σε άλλους ανθρώπους για το πώς αισθάνεστε. Οι παράλογες πεποιθήσεις που έχουμε διαμορφώσει για τον εαυτό μας τείνουν να φουντώνουν όταν κρύβονται και δεν συζητιούνται.

2) Στρέψτε την προσοχή σας και στους άλλους

Αν και αυτό μπορεί να σας φαίνεται αντιφατικό, προσπαθήστε να βοηθήσετε τους άλλους που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με εσάς. Αν δείτε κάποιον που φαίνεται αμήχανος ή μόνος, κάντε του μια ερώτηση για να τον εντάξετε στην ομάδα. Κάτι τέτοιο θα βοηθήσει κι εσάς να αποκτήσετε αυτοπεποίθηση και να ανακτήσετε τη χαμένη εμπιστοσύνη στον εαυτό σας και στις ικανότητές σας.

3) Αξιολογήστε τις ικανότητές σας

Αν έχετε πεποιθήσεις για την ανικανότητά σας σε κοινωνικές καταστάσεις, κάντε μια ρεαλιστική εκτίμηση των ικανοτήτων σας. Καταγράψτε τα επιτεύγματά σας και σε τι είστε καλοί και, στη συνέχεια, συγκρίνετε αυτά με την αυτοαξιολόγησή σας.

4) Κάντε μικρά βήματα

Μην εστιάζετε στο να κάνετε τα πράγματα τέλεια, αλλά κάντε τα πράγματα αρκετά καλά και επιβραβεύστε τον εαυτό σας που ανέλαβε δράση. Για παράδειγμα, σε μια ομαδική συζήτηση, διατυπώστε μια γνώμη ή μοιραστείτε μια ιστορία για τον εαυτό σας.

5) Αμφισβητήστε τις σκέψεις σας

Καθώς αρχίζετε να αξιολογείτε τις ικανότητές σας και να κάνετε μικρά βήματα, μπείτε στη διαδικασία να αμφισβητήσετε αν οι σκέψεις σας είναι λογικές. Έχει νόημα να πιστεύετε ότι είστε απατεώνας, δεδομένων όλων όσων γνωρίζετε;

6) Σταματήστε να συγκρίνεστε με άλλους

Κάθε φορά που συγκρίνετε τον εαυτό σας με τους άλλους σε μια κοινωνική κατάσταση, θα βρείτε κάποιο ελάττωμα στον εαυτό σας που τροφοδοτεί το αίσθημα ότι δεν είστε αρκετά καλοί ή ότι δεν ανήκετε στην κατηγορία των «καλών». Αντ’ αυτού, κατά τη διάρκεια των συζητήσεων, επικεντρωθείτε στο να ακούτε τι λέει ο άλλος. Να ενδιαφέρεστε ειλικρινά να μάθετε περισσότερα.

7) Χρησιμοποιήστε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με μέτρο

Γνωρίζουμε ότι η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να σχετίζεται με αισθήματα κατωτερότητας. Αν προσπαθείτε να παρουσιάσετε μια εικόνα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που δεν ταιριάζει με αυτό που πραγματικά είστε ή που είναι αδύνατο να συμβεί, αυτό θα επιδεινώσει το αίσθημα ότι είστε απατεώνας.

8) Σταματήστε να πολεμάτε τα συναισθήματά σας

Μην πολεμάτε τα συναισθήματα του να μην ανήκετε εκεί που θα θέλατε. Αντ’ αυτού, προσπαθήστε να τα καταλάβετε και να τα αποδεχτείτε.

9) Αρνηθείτε να αφήσετε το αίσθημα του απατεώνα να σας κρατήσει πίσω

Ανεξάρτητα από το πόσο αισθάνεστε ότι είστε απατεώνας, μην αφήσετε αυτό το αίσθημα να σας σταματήσει από το να κυνηγήσετε τους στόχους σας. Συνεχίστε να προχωράτε, χωρίς να φτιάχνετε μόνοι σας εμπόδια.

Το να κατονομάσετε τον φόβο, μπορεί να σας βοηθήσει να τον βγάλετε από τη μέση.

Αντί να ακούτε την αρνητική φωνή μέσα σας, ακούστε αυτό που σας λένε οι άλλοι. Οι άλλοι άνθρωποι τείνουν να είναι πιο αντικειμενικοί από ό,τι εμείς με τον εαυτό μας.

Όπως παρατήρησε ο ψυχολόγος Άνταμ Γκραντ, το σύνδρομο του απατεώνα είναι ένα παράδοξο:

• Οι άλλοι πιστεύουν σε εμάς.
• Εμείς δεν πιστεύουμε στον εαυτό μας.
• Στην ουσία, πιστεύουμε τις αρνητικές σκέψεις που κάνει ο εαυτός μας, αντί για τα θετικά λόγια των άλλων.

Όταν πολλοί άνθρωποι πιστεύουν σε εμάς, τότε ίσως ήρθε η ώρα να τους πιστέψουμε, κάποιος λόγος θα υπάρχει.