Σαν «μεταβατικό αντικείμενο» ορίζεται εκείνο το αντικείμενο, με το οποίο το παιδί σχηματίζει μια ιδιαίτερα ισχυρή προσκόλληση κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας, καθώς αρχίζει να ανεξαρτητοποιείται από τους γονείς του.

Τι μπορεί να χρησιμοποιεί το παιδί σαν «μεταβατικό αντικείμενο» και ποιος λόγος το ωθεί σε αυτό;

Αυτά τα αντικείμενα που συνήθως είναι ένα λούτρινο αρκουδάκι, μια κουβερτούλα, ένα μαξιλάρι, μια κούκλα ή το δάχτυλο στο στόμα, επιλέγονται αυθόρμητα και απαλύνουν το άγχος του παιδιού από τον «αποχωρισμό» με το πρωταρχικό πρόσωπο φροντίδας, που συνήθως είναι η μητέρα, καθώς στην ουσία είναι σαν να δημιουργούν ένα εσωτερικό αντικείμενο ή μια νοητική αναπαράσταση της μητέρας, που παρέχει στο παιδί μια αίσθηση ασφάλειας και άνεσης, όποτε το έχει ανάγκη.

Μάλιστα, τα παιδιά από τη στιγμή που σχηματίζουν δεσμούς με αρκουδάκια, κουβερτούλες, κλπ, τείνουν να φέρνουν μαζί τους αυτό το «μεταβατικό αντικείμενο», το χρειάζονται στον ύπνο και σε περιπτώσεις που δεν το έχουν μαζί, ψάχνουν να βρουν κάτι άλλο αντίστοιχο, ώστε να καλύψουν αυτή την ανάγκη και την έλλειψη που νιώθουν εκείνη τη στιγμή.

Η προσκόλληση στο αντικείμενο παρατηρείται πως ξεκινάει κάποια στιγμή μεταξύ 4 και 24 μηνών και συνήθως εγκαταλείπεται όταν το παιδί είναι περίπου επτά ετών.

Η έννοια του «μεταβατικού αντικειμένου» περιγράφηκε πρώτη φορά το 1951, από τον Βρετανό ψυχαναλυτή, Donald Winnicott, ο οποίος άρχισε να μελετάει πώς και γιατί σχηματίζονται αυτοί οι δεσμοί μεταξύ των αντικειμένων και των παιδιών.

Σύμφωνα με τον Βρετανό ψυχολόγο και ψυχαναλυτή, John Bowlby (1969) οι άνθρωποι γεννιούνται με μια έμφυτη επιθυμία να δημιουργήσουν δεσμούς με τους ανθρώπους και με τα πράγματα γύρω τους. Εάν ο δεσμός που έχει αναπτύξει το παιδί με τη μητέρα είναι ανασφαλής, δηλαδή αν δεν ικανοποιούνται οι ανάγκες του, τότε είναι πολύ πιθανό ότι για να ικανοποιήσει αυτές τις ανάγκες, θα αναπτύξει έναν πολύ ισχυρό δεσμό με το «μεταβατικό αντικείμενο» που θα επιλέξει.

Ενώ ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι η ύπαρξη ενός μεταβατικού αντικειμένου στην παιδική ηλικία είναι φυσιολογική, υπάρχει η διάκριση ότι η αδυναμία να αποδεσμευτεί το άτομο από το μεταβατικό του αντικείμενο στην εφηβική και ενήλικη ζωή, μπορεί να το φέρουν αντιμέτωπο με προβλήματα όπως το έντονο στρες, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η δυσκολία διαχείρισης δύσκολων καταστάσεων.

Στις φάσεις αποχωρισμού, ένας γονέας λέει αντίο και το παιδί ανταποκρίνεται ξεσπώντας σε κλάματα. Σε αυτές τις στιγμές αξιοποιείται πλήρως η θεραπευτική δύναμη των «μεταβατικών αντικειμένων». Μια μητέρα, για παράδειγμα, προσφέρει στο γιο της ένα παλιό μπλουζάκι που έχει φορέσει και αυτομάτως η μυρωδιά της στο μπλουζάκι και η συνολική αίσθηση, ηρεμούν και υποστηρίζουν αυτό το παιδί κατά τη διάρκεια του αποχαιρετισμού και του αποχωρισμού, καθώς μεταφορικά και κυριολεκτικά κρατάει την υπόσχεση της επιστροφής της και την νιώθει κοντά του.

Τα «μεταβατικά αντικείμενα» στην ενήλικη ζωή

Κι αν νόμιζες ότι έχουν μόνο τα μικρά παιδιά τέτοια αντικείμενα, έκανες λάθος!

Tα μεταβατικά αντικείμενα συνεχίζουν να μας ακολουθούν στην πορεία της ζωής είτε με τη μορφή που είχαν στο παρελθόν, είτε διαφορετικά και είναι σαν να μας τραβούν πίσω σε ένα μέρος και μια εποχή που η μνήμη μας την έχει συνδέσει με το αίσθημα της παρηγοριάς. Είναι η εξάρτηση, η ταύτιση και η προσκόλληση σε αντικείμενα εκτός του εαυτού μας – φωτογραφίες, αναμνηστικά, μουσική, τέχνη και γενικά πράγματα που σημαίνουν κάτι για εμάς- τα οποία καθορίζουν μια κατάσταση που υποδηλώνει τη σύνδεση και την παρουσία μας σε αυτόν τον κόσμο.

Όταν ορισμένοι άνθρωποι μετακομίζουν από το ένα μέρος στο άλλο για ευκαιρίες εργασίας ή για οποιονδήποτε λόγο, τείνουν να κουβαλάνε μαζί τους τα αντικείμενα με τα οποία έχουν συναισθηματικό δέσιμο. Για παράδειγμα, κάποιοι έχουν τις εφημερίδες, ένα συγκεκριμένο μπουφάν, ένα μαξιλάρι, κάποια συλλογή. Επί της ουσίας, οι ενήλικες μπορεί να προσβλέπουν σε αυτά τα αντικείμενα προκειμένου να νιώσουν συναισθηματική υποστήριξη κατά τη διάρκεια μεταβατικών περιόδων, όπως η προσαρμογή σε μια νέα περιοχή που μόλις μετακόμισαν, ή όταν βιώνουν ένα τραύμα ή μια σημαντική απώλεια.

Η πραγματικότητα είναι ότι πολλοί ενήλικες συνεχίζουν να έχουν μεταβατικά αντικείμενα, τα οποία τους δίνουν ψυχολογική δύναμη και βοήθεια, αντιπροσωπεύοντας τους συναισθηματικούς δεσμούς τους. Τα αντικείμενα αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν επίσης ρούχα, δίσκους μουσικής, έγγραφα ή οτιδήποτε άλλο.

Η κατοχή ενός «μεταβατικού αντικειμένου» στην ενήλικη ζωή μπορεί να είναι είτε λειτουργική, είτε δυσλειτουργική.

Για παράδειγμα, λειτουργικό είναι το να έχει κάποιος μαζί του ένα μαξιλάρι -κάτι που μπορεί να χρησιμοποιεί κάθε βράδυ ή όταν ταξιδεύει, χωρίς αυτό να έχει αρνητικές συνέπειες. Από την άλλη, τα τσιγάρα μπορεί, επίσης, να αποτελούν «μεταβατικά αντικείμενα». Ο «εθισμός» που έχουν κάποιοι άνθρωποι δεν είναι στη νικοτίνη, αλλά μάλλον στο αίσθημα ηρεμίας και σταθερότητας που δημιουργεί στον καπνιστή η διαδικασία του καπνίσματος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το τσιγάρο έχει την ίδια λειτουργία με την κουβερτούλα που χρησιμοποιούν τα παιδιά για να νιώσουν ασφάλεια.

Σαφώς, σε αυτή την περίπτωση, το μεταβατικό αντικείμενο είναι δυσλειτουργικό.

Είτε τα αντικείμενα είναι λειτουργικά, είτε δυσλειτουργικά, η έννοια του «μεταβατικού αντικειμένου» είναι χρήσιμη για την κατανόηση της φαινομενικά ανεξήγητης προσκόλλησης που έχουν ορισμένοι ενήλικες σε πράγματα, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα παιδιά.

Πλέον, βέβαια, είναι γεγονός πως το κύριο «μεταβατικό αντικείμενο» όλων μας αποτελεί το κινητό τηλέφωνο. Και τώρα αρχίζω να αναρωτιέμαι το εξής: αν μείνει στην άκρη και ξεχαστεί το κινητό μου, μήπως το συναίσθημα της αποσύνδεσης με κάνει να αρχίσω να σκέφτομαι ξανά την κουβερτούλα μου που βρίσκεται καταχωνιασμένη και ξεχασμένη στην ντουλάπα του σπιτιού;