Κάθε μέρα καλούμαστε να πάρουμε μικρές ή μεγάλες αποφάσεις όπως ποια δουλειά να διαλέξω, με ποιον να συσχετιστώ, τι να φάω για πρωινό, πού να πάω για ψώνια, να βάλω το κόκκινο ή το μπλε φόρεμα, να μαγειρέψω φακές ή φασολάδα και πάει λέγοντας…

Στις περισσότερες περιπτώσεις, φαίνεται πως ακολουθούμε μια συγκεκριμένη στρατηγική ή μια σειρά στρατηγικών προκειμένου να καταλήξουμε σε μια απόφαση.

Προφανώς, αρκετά από τα διλήμματα με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι είναι ασήμαντα και δεν θα πείραζε αν παίζαμε κορόνα ή γράμματα για να καταλήξουμε σε κάποια απόφαση. Ωστόσο, υπάρχουν και διλήμματα πολύ πιο σημαντικά και σοβαρά, για τα οποία πρέπει να επενδύσουμε χρόνο, έρευνα, προσπάθεια και ενέργεια για να καταλήξουμε στη σωστή επιλογή.

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε για να καταλήξουμε σε μία απόφαση;

1) Διαίσθηση vs Λογική σκέψη:

Ο παράγοντας της διαίσθησης παίζει σημαντικό ρόλο στη λήψη των αποφάσεων που παίρνουμε.

Στην ουσία, το μυαλό μας λειτουργεί με βάση τις εμπειρίες που έχουν διαμορφωθεί από το παρελθόν και μας καθοδηγεί σε αυτόματα και γρήγορα συμπεράσματα ως προς το τι θα αποφασίσουμε.

Ωστόσο, υπάρχουν και στιγμές που χρειάζεται να βάλουμε μπροστά τη λογική μας και να κάνουμε μια ανάλυση και μια λογική αξιολόγηση των πραγμάτων, ώστε να καταλήξουμε σε μία ικανοποιητική απόφαση.

2) Σκέψεις που βασίζονται σε λανθασμένες πληροφορίες:

Η λήψη αποφάσεων συνοδεύεται συχνά με λάθη στη σκέψη, τα οποία ξεφεύγουν από τη λογική. Πρόκειται για προκαταλήψεις, οι οποίες προέρχονται από γρήγορες σκέψεις που κάνει ο εγκέφαλός μας για να επεξεργαστεί αποτελεσματικά τις πληροφορίες, αλλά αυτές οι σκέψεις μπορεί να οδηγήσουν σε λανθασμένες αποφάσεις.

Πολλές φορές, όταν καλούμαστε να αποφασίσουμε για κάτι, ο εγκέφαλός μας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην πρώτη πληροφορία που συναντάει και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε βεβιασμένες αποφάσεις, οι οποίες ενδέχεται να μας επηρεάσουν αρνητικά.

3) Η επίδραση των συναισθημάτων μας:

Τα συναισθήματα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων, επηρεάζοντας σημαντικά τις επιλογές μας, ακόμη και όταν προσπαθούμε να διατηρούμε μια αντικειμενική στάση απέναντι στα πράγματα.

Οι σωματικές αισθήσεις που σχετίζονται με τα συναισθήματα κατευθύνουν τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε κατά τη λήψη αποφάσεων. Ο φόβος, για παράδειγμα, μπορεί να μας αποτρέψει από την ανάληψη της ευθύνης για κάποιον επερχόμενο κίνδυνο, ενώ ο ενθουσιασμός μπορεί να μας ωθήσει να επιδιώξουμε καινούργια πράγματα και να δούμε τις νέες ευκαιρίες που υπάρχουν.

Επιπλέον, η συναισθηματική διέγερση μπορεί να επηρεάσει τις ορθολογικές διαδικασίες σκέψης, οδηγώντας σε παρορμητικές αποφάσεις που καθοδηγούνται από την άμεση ικανοποίηση και όχι από μακροπρόθεσμους στόχους.

4) Ανάλογα με την κατάσταση που επικρατεί στο περιβάλλον μας:

Το πλαίσιο στο οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις επηρεάζει σημαντικά το αποτέλεσμα που προκύπτει κάθε φορά.

Η λήψη αποφάσεων υπό συνθήκες αβεβαιότητας, για παράδειγμα, ωθεί τα άτομα να βασίζονται περισσότερο στους απλούς κανόνες που έχουν στο μυαλό τους, για να βγάζουν γρήγορα συμπεράσματα, καθώς και στη διαίσθηση, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι πιθανότητες να προκύψει μία λάθος απόφαση.

Η κοινωνική επιρροή διαδραματίζει επίσης κρίσιμο ρόλο, καθώς οι αποφάσεις συχνά επηρεάζονται από την πίεση των γύρω μας, τη συμμόρφωση και τους κοινωνικούς κανόνες. Επιπλέον, όσα συμβαίνουν στο περιβάλλον που τυχαίνει να βρισκόμαστε, συχνά μας ωθούν προς συγκεκριμένες συμπεριφορές και επιλογές, χωρίς όμως να έχουμε συνειδητή επίγνωση αυτού που κάνουμε.

Οι 7 βασικοί λόγοι στους οποίους οφείλεται η αναποφασιστικότητα:

1. Ο φόβος ότι θα πάρουμε τη λάθος απόφαση:

Ένας από τους πρωταρχικούς λόγους αναποφασιστικότητας είναι ο φόβος ότι θα κάνετε λάθος επιλογή.

Ο φόβος αυτός πηγάζει από την επιθυμία των ανθρώπων να αποφύγουν το αρνητικό αποτέλεσμα και τις συνέπειες που συνδέονται με τη λήψη μιας απόφασης που τελικά φαίνεται να είναι δυσάρεστη.

Τα άτομα μπορεί να επηρεαστούν και να ακινητοποιηθούν από το φόβο της αποτυχίας, με αποτέλεσμα να αναβάλλουν ή να αποφεύγουν εντελώς τη λήψη μιας απόφασης.

2. Υπερφόρτωση από πολλές επιλογές:

Στον κόσμο που ζούμε, βομβαρδιζόμαστε με ένα συντριπτικό πλήθος επιλογών.

Αυτή η πληθώρα επιλογών μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολία ανάλυσης, όπου τα άτομα αισθάνονται συγκλονισμένα από τον τεράστιο αριθμό των επιλογών και δυσκολεύονται να τις αξιολογήσουν αποτελεσματικά.

Ο φόβος μήπως πάρουν τη λάθος απόφαση μεγαλώνει και ως αποτέλεσμα έρχεται η αναποφασιστικότητα.

3. Έλλειψη αυτοπεποίθησης και αυτοαμφισβήτηση:

Η αναποφασιστικότητα μπορεί επίσης να τροφοδοτείται από την έλλειψη αυτοπεποίθησης και αυτοαμφισβήτησης.

Τα άτομα μπορεί να αμφισβητούν την κρίση, τις ικανότητες ή τις γνώσεις τους, με αποτέλεσμα να αμφισβητούν τον εαυτό τους και να διστάζουν να δεσμευτούν σε μια απόφαση.

Αυτή η έλλειψη αυτοπεποίθησης μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονη σε καταστάσεις όπου το ρίσκο είναι υψηλό ή το αποτέλεσμα αβέβαιο.

5. Συγκρουόμενες επιθυμίες:

Μερικές φορές η αναποφασιστικότητα προκύπτει από τη σύγκρουση των επιθυμιών μέσα μας.

Όταν οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με πάρα πολλές επιλογές, δυσκολεύονται να ιεραρχήσουν τις επιθυμίες τους και επειδή δεν μπορούν να διαλέξουν τι είναι αυτό που θέλουν, βιώνουν έντονα το άγχος της αναποφασιστικότητας.

Είναι σαν μία εσωτερική πάλη, η οποία μπορεί να καταστήσει δύσκολη τη στάθμιση των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων των διαφόρων επιλογών και την εύρεση μιας ικανοποιητικής λύσης.

6. Τελειομανία:

Η τελειομανία είναι μια άλλη αιτία της αναποφασιστικότητας.

Άτομα που θέτουν στον εαυτό τους απίστευτα υψηλά πρότυπα μπορεί να δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις, επειδή αναζητούν συνεχώς την «τέλεια» επιλογή.

Αυτή η αδιάκοπη επιδίωξη της τελειότητας μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη σκέψη και δυσαρέσκεια, καθώς καμία επιλογή δεν φαίνεται ποτέ αρκετά καλή.

7. Εξωτερικές πιέσεις και προσδοκίες:

Οι εξωτερικές πιέσεις και οι προσδοκίες από την οικογένεια, τους φίλους ή την κοινωνία μπορούν επίσης να συμβάλουν στην αναποφασιστικότητα.

Τα άτομα μπορεί να αισθάνονται υποχρεωμένα να συμμορφωθούν με τις προσδοκίες των άλλων ή να ανταποκριθούν σε εξωτερικά πρότυπα, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θυσιάζουν τις δικές τους προτιμήσεις ή αξίες.

Αυτή η πίεση για να ικανοποιήσουν τους άλλους μπορεί να δημιουργήσει εσωτερική σύγκρουση και αναποφασιστικότητα σχετικά με το ποιον δρόμο να επιλέξουν να ακολουθήσουν.

Πώς επιλέγουμε μεταξύ δύο ή περισσότερων επιλογών που φαίνονται εξίσου ελκυστικές εκ πρώτης όψεως;

Η λήψη αποφάσεων συνήθως περιλαμβάνει έναν συνδυασμό διαίσθησης και ορθολογικής σκέψης – οι κρίσιμοι παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των προσωπικών προκαταλήψεων και των «τυφλών σημείων», είναι συχνά ασυνείδητοι, γεγονός που καθιστά τη λήψη αποφάσεων δύσκολο να λειτουργήσει πλήρως ή να γίνει κατανοητή.

Ωστόσο, υπάρχουν βήματα για να διασφαλιστεί ότι οι άνθρωποι κάνουν σταθερά τις σωστές επιλογές, συμπεριλαμβανομένης της συγκέντρωσης όσο το δυνατόν περισσότερων πληροφοριών, της εξέτασης όλων των πιθανών εναλλακτικών λύσεων, καθώς και των συνεπακόλουθων οφελών και του κόστους τους.

Ποιες δεξιότητες είναι απαραίτητες κατά τη λήψη αποφάσεων;

Η λήψη αποφάσεων συχνά μοιάζει να είναι αγχωτική. Ίσως χρειαστεί να αποδεχτείτε ότι ο πανικός, ο φόβος και η έλλειψη αυτοπεποίθησης αποτελούν συχνά μέρος της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Για να διευκολύνετε τον εαυτό σας ως προς τη λήψη αποφάσεων, είναι σημαντικά τα εξής:

• Διευκρίνιση προτίμησης: Πριν από τη λήψη μιας απόφασης, είναι χρήσιμο να αποσαφηνίσετε τις προσωπικές προτιμήσεις και προτεραιότητες. Ο προβληματισμός σχετικά με το τι έχει μεγαλύτερη σημασία στο συγκεκριμένη περίπτωση μπορεί να ξεκαθαρίσει το τοπίο και να καθοδηγήσει τη λήψη αποφάσεων. Εξετάστε ποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή αποτελέσματα είναι πιο σημαντικά και ευθυγραμμίζονται με τις αξίες, τους στόχους και τις προτιμήσεις σας.
• Συλλογή πληροφοριών: Η συλλογή πρόσθετων πληροφοριών για κάθε επιλογή μπορεί να αποκαλύψει μικρές διαφορές, οι οποίες μπορεί να μην είναι άμεσα εμφανείς. Για παράδειγμα, αν θέλετε να αγοράσετε κάτι, αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την έρευνα κριτικών προϊόντων, την αναζήτηση συστάσεων από αξιόπιστες πηγές ή τη σύγκριση του προϊόντος με άλλα παρόμοια. Εμβαθύνοντας περισσότερο στα χαρακτηριστικά και τις πιθανές συνέπειες κάθε επιλογής, τα άτομα μπορούν να αποκτήσουν γνώσεις που θα βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα των αποφάσεών τους.
• Αξιολόγηση υπέρ και κατά: Η συστηματική αξιολόγηση των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων κάθε επιλογής μπορεί να βοηθήσει στη διάκριση των σχετικών δυνατών και αδύνατων σημείων τους. Η δημιουργία ενός καταλόγου ή ενός νοητικού καταλόγου των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων που σχετίζονται με κάθε επιλογή επιτρέπει μια πιο αντικειμενική σύγκριση. Εξετάστε παράγοντες όπως το κόστος, η ποιότητα, η ευκολία, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις και οι πιθανοί κίνδυνοι.
• Συναισθηματικός έλεγχος: Παρά τις προσπάθειες ορθολογικοποίησης των αποφάσεων, τα συναισθήματα παίζουν συχνά σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις. Δώστε προσοχή στις συναισθηματικές σας αντιδράσεις και τα διαισθητικά σας συναισθήματα απέναντι σε κάθε επιλογή. Ποια επιλογή σας κάνει να ενθουσιάζεστε και να νιώθετε ικανοποίηση; Οπότε, το πώς αισθάνεστε κάθε φορά παίζει σημαντικό ρόλο στις επιλογές που κάνετε.
• Συμβιβασμοί: Αναγνωρίστε ότι καμία επιλογή δεν μπορεί να ευθυγραμμιστεί απόλυτα με όλα όσα εμείς επιθυμούμε. Η λήψη αποφάσεων συχνά περιλαμβάνει συμβιβασμούς, όπου ορισμένα οφέλη πρέπει να θυσιαστούν υπέρ άλλων. Εξετάστε τη σχετική σημασία των διαφόρων παραγόντων και προετοιμαστείτε να κάνετε τους ανάλογους συμβιβασμούς.
• Περιορισμοί χρόνου και σύντομες σκέψεις που βασίζονται σε προηγούμενες εμπειρίες: Σε περιπτώσεις όπου μια απόφαση πρέπει να ληφθεί άμεσα, τα άτομα μπορεί να κάνουν γρήγορες σκέψεις, οι οποίες βασίζονται στις παρελθοντικές τους εμπειρίες, ώστε να εξορθολογίσουν τη διαδικασία. Αν βρεθήκατε μία φορά στη δύσκολη θέση να αποφασίσετε για κάτι που σας φαινόταν περίπλοκο, το μυαλό ανατρέχει σε εκείνη τη στιγμή και λειτουργεί γρήγορα και αυτόματα όταν ξαναβρεθείτε σε μία παρόμοια θέση.
• Βοήθεια από άλλους ανθρώπους: Η βοήθεια των δικών σας ανθρώπων τους οποίους εμπιστεύεστε, μπορεί να λειτουργήσει βοηθητικά. Ωστόσο, να είστε προσεκτικοί με την υπερβολική εξωτερική επιρροή και να δίνετε προτεραιότητα στην αυτονομία και την δική σας κριτική ικανότητα κατά τη λήψη αποφάσεων, γιατί αν κάποιος στέκεται μόνο στη γνώμη των άλλων, τότε δεν θα μπορέσει ποτέ να στηριχθεί στον εαυτό του και να αποκτήσει τη σιγουριά στις επιλογές που καλείται να κάνει.

Παραδείγματα δύσκολων αποφάσεων

«Οι σχέσεις είναι δύσκολες», λέμε συνεχώς. Όταν κάποιος καλείται να αποφασίσει με ποιον σύντροφο θέλει να συνάψει σχέση κι ενδεχομένως να παντρευτεί, έρχεται αντιμέτωπος με μια αρκετά δύσκολη απόφαση. Η επερχόμενη δέσμευση είναι που δυσκολεύει τα πράγματα και μάλιστα τα πολλά παραδείγματα διαζυγίων, βάζουν το άτομο σε σκέψεις και σε δυσκολία απόφασης.

Ειδικότερα δε, όταν μία γυναίκα κι ένας άντρας καλούνται να αποφασίσουν αν θέλουν να κάνουν παιδιά, επέρχεται ένα μεγάλο δίλημμα. Συνήθως, οι άνθρωποι επηρεάζονται από τα πράγματα που συμβαίνουν στους φίλους, στους συγγενείς τους, αλλά και γενικά σε ολόκληρο τον κόσμο, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να καταλήξουν με σιγουριά σε κάποια απόφαση. Πολύ συχνά, επίσης, μετά από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, αρκετές γυναίκες έρχονται αντιμέτωπες με το δίλημμα της επιλογής και της απόφασης για το τί να κάνουν. Πρόκειται πραγματικά για μία πολύ κρίση απόφαση.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα που φέρνει τους ανθρώπους αντιμέτωπους με μια δύσκολη απόφαση είναι η εύρεση μίας δουλειάς, ή η αλλαγή της ήδη υπάρχουσας. Μέσα στο μυαλό και τον ψυχισμό του ατόμου, συντελούνται πολλές διεργασίες που δυσκολεύουν πολλές φορές το άτομο να πάρει την κατάλληλη απόφαση κι αυτή που επιθυμεί πραγματικά, ώστε να αποβεί θετική η κατάληξη.

Στην ουσία όλοι χρειαζόμαστε δίπλα μας ανθρώπους να μας βοηθάνε με τη γνώμη τους και τη σκέψη τους, αλλά είναι πολύ σημαντικό να κινούμαστε με βάση αυτό που πραγματικά θέλουμε μέσα μας.

Στη ζωή, συχνά δεν υπάρχει «σωστή» απόφαση. Λόγω της πληθώρας των επιλογών με τις οποίες περιβαλλόμαστε, είναι εύκολο και λογικό να νιώσουμε δυσκολία όταν πρέπει να αποφασίσουμε για κάτι ή να νιώσουμε λιγότερο ικανοποιημένοι με τις αποφάσεις μας.

Μπορεί ακόμη και να κατηγορούμε τον εαυτό μας, ενώ στην πραγματικότητα ερχόμαστε αντιμέτωποι με μία πληθώρα επιλογών και αυτό που μας συμβαίνει είναι μια «υπερφόρτωση επιλογών». Το κλειδί είναι να βρούμε τρόπους να απλοποιήσουμε την απόφασή μας και να μην σκεφτόμαστε τι άλλο θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει αντί γι’ αυτό που τελικά επιλέξαμε.

Αυτό, λοιπόν, που έχει σημασία είναι να λειτουργούμε ελεύθερα και με βάση αυτό που πραγματικά λέει το ένστικτό μας. Επίσης, σε κάποιες φάσεις, όταν πρόκειται για λιγότερο σημαντικές αποφάσεις, χρειάζεται να ρισκάρουμε, να παίρνουμε μία απόσταση από τη σοβαρότητα της απόφασης και να διαλέγουμε, χωρίς να φοβόμαστε για το αποτέλεσμα.

Βέβαια, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με μία σοβαρή απόφαση, όπως αυτή που σημειώθηκε παραπάνω, καλό είναι να δίνουμε προτεραιότητα στη λογική μας, να σκεφτόμαστε τα υπέρ και τα κατά, αλλά παράλληλα να έχουμε κατά νου και αυτό που λέει η διαίσθησή μας.

«Με τη λογική αποδεικνύουμε, αλλά με τη διαίσθηση ανακαλύπτουμε», Ανρί Πουανκαρέ.