Πολύ συχνά, οι άνθρωποι που βρίσκονται σε μία σχέση μπορεί να αναρωτιούνται αν έχουν να κάνουν με κάποιον που είναι εγωιστής, απερίσκεπτος, κάνει τα πάντα για να έχει τον έλεγχο και την εξουσία – ή αν έχουν να κάνουν με κάποιον που έχει πραγματική διαταραχή.

Οι 4 κυριότεροι τύποι ναρκισσισμού:

• Ο φανερός ναρκισσισμός: Αυτοί οι άνθρωποι είναι συνήθως εξωστρεφείς, επιθετικοί και αποζητούν την προσοχή. Μπορεί να είναι πολύ γοητευτικοί και τυπικά πιστεύουν ότι χρήζουν ειδικής μεταχείρισης. Μπορεί να είναι επιθετικοί και να μην μπορούν να δείξουν συμπόνια στους άλλους και να τους χρησιμοποιούν προς όφελός τους. Είναι πολύ ανταγωνιστικοί και είναι πρόθυμοι να εξευτελίσουν τους άλλους, ώστε να κερδίσουν αυτό που θέλουν.
• Συγκεκαλυμμένος ναρκισσισμός: Μερικές φορές αυτή η κατηγορία αφορά την ναρκισσιστική ευαλωτότητα, όπου ένας νάρκισσος είναι παθητικά-επιθετικός αλλά εμφανίζεται ως ανήμπορος. Συνήθως αυτοί οι νάρκισσοι εμφανίζουν τον εαυτό τους ως θύμα, κλαίνε γρήγορα ή παθαίνουν κρίσεις για να κερδίσουν την προσοχή. Επίσης, έχουν θέματα άγχους ή κατάθλιψη.
• Κοινωνικός ναρκισσισμός: Τα άτομα με κοινωνικό ναρκισσισμό επιδεικνύουν μια διογκωμένη αίσθηση της δικής τους συνεισφοράς σε μια κοινότητα και πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους όσον αφορά στις φιλοκοινωνικές τους συμπεριφορές. Καθοδηγούνται από την επιθυμία για κοινωνικό θαυμασμό και η συμπεριφορά τους μπορεί να περιλαμβάνει καυχησιολογία για τη χρησιμότητα, τη γενναιοδωρία και άλλες φιλοκοινωνικές συμπεριφορές.
• Κακοήθης ναρκισσισμός: Αυτός ο επικίνδυνος τύπος διαταραχής προσωπικότητας είναι πραγματικά μια διασταύρωση ανάμεσα στη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας και σε αυτό που ονομάζουμε αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι αδύνατο να νιώσουν συμπόνια. Είναι συνήθως ψυχοπαθείς ή κοινωνιοπαθείς. Η επιθετικότητα, η εχθρικότητα, η εκδικητικότητα και ο σαδισμός κάνει αυτούς τους ανθρώπους απάνθρωπους.

Ο κακοήθης ναρκισσισμός θεωρείται από πολλούς ως ο πιο σοβαρός τύπος. Μεταξύ των διαφόρων τύπων, οι άνθρωποι με κακοήθη ναρκισσισμό είναι μακράν οι πιο επιβλαβείς για τους άλλους. Γι’ αυτό βοηθάει να αναγνωρίσετε πότε έχετε κάποιον με αυτή την κατάσταση στη ζωή σας και τι να περιμένετε από τις αλληλεπιδράσεις μαζί του. Αυτή η αναγνώριση θα σας βοηθήσει ώστε να τους αντιμετωπίσετε με τον πιο υγιή τρόπο.

Πολλοί πιστεύουν ότι ο Χίτλερ ήταν κακοήθης νάρκισσος. Αυτός είναι ο πιο επικίνδυνος τύπου νάρκισσου και αν συναντήσετε ποτέ κάποιον, καλό είναι να φύγετε μακριά. Αυτοί οι άνθρωποι βλάπτουν τους άλλους σωματικά, συναισθηματικά, οικονομικά και σεξουαλικά χωρίς να νιώθουν τύψεις ή ενοχές.

«Καλοήθης» Ναρκισσισμός

Για να μην φανεί λες και όλοι οι άνθρωποι είναι κακοήθεις ναρκισσιστές, θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχει και ένας «καλοήθης» ναρκισσισμός στις περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι γνωρίζουν τι θα πει όριο.

Όλοι θέλουμε να είμαστε επιτυχημένοι, με πολλά χρήματα, δόξα και άλλα τέτοια καλά, αλλά ένας «καλοήθης» ναρκισσιστής είναι σε θέση να βρει το μέτρο στα πράγματα και να βάλει όρια στον εαυτό του. Εν ολίγοις, θα λέγαμε ότι πρόκειται για μία υγιή περίπτωση που δεν μπορεί να βλάψει κάποιον και κατά την οποία δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας.

Τι σημαίνει να είναι κάποιος «κακοήθης ναρκισσιστής»;

Ο κακοήθης ναρκισσιστής είναι ένα άτομο που βρίσκει ευχαρίστηση στο να λέει ψέματα, να χειραγωγεί και να χρησιμοποιεί άλλους ανθρώπους προκειμένου να περάσει το δικό του, χωρίς να τον νοιάζει αν πληγώνει τον άλλο.

Αν και υπάρχει μόνο μία επίσημη διάγνωση για τον ναρκισσισμό (ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας), υπάρχουν διαφορετικοί τύποι. Κάποιος με μεγαλοπρεπή ναρκισσισμό, για παράδειγμα, απαιτεί υπερβολικό έπαινο και προσοχή, αλαζονεία και εξωστρέφεια, ενώ κάποιος με ευάλωτο ναρκισσισμό τείνει να έχει πολύ άγχος, ανασφάλεια και εσωστρέφεια.

Πώς διαφέρει λοιπόν ο κακοήθης ναρκισσισμός από τον ναρκισσισμό;

Η κύρια διαφορά είναι ότι ενώ ο ναρκισσισμός περιλαμβάνει συμπτώματα μεγαλομανίας και χαμηλής ενσυναίσθησης για τους άλλους, ένας κακοήθης ναρκισσιστής τείνει να έχει πιο σοβαρά συμπτώματα καθώς και συμπτώματα άλλων συνυπαρχουσών διαταραχών προσωπικότητας.

Ο κοινωνικός ψυχολόγος Erich Fromm, ο οποίος πρώτος επινόησε τον όρο κακοήθης ναρκισσισμός, αποκάλεσε τους ανθρώπους με αυτόν τον τύπο «την πεμπτουσία του κακού».

Αυτά τα άτομα, παρουσιάζουν τα γενικά χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας (NPD), συμπεριλαμβανομένου του σταθερού εγωκεντρισμού. Έχουν επίσης αντικοινωνικά χαρακτηριστικά και ακόμη και σαδιστική τάση, καθώς και κακή αίσθηση του εαυτού και έλλειψη ενσυναίσθησης. Συχνά υπάρχει και κάποια παράνοια που εμπλέκεται στον κακοήθη ναρκισσισμό.

Σημάδια ότι κάποιος είναι κακοήθης ναρκισσιστής

Τα σημάδια και τα συμπτώματα της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας (και η σοβαρότητα αυτών των συμπτωμάτων) ποικίλλουν. Όμως τα ακόλουθα είναι κοινά χαρακτηριστικά των κακοήθων ναρκισσιστών:

• Ασχολούνται με φαντασιώσεις σχετικά με την ομορφιά, τη λάμψη, την επιτυχία και τη δύναμη.
• Ανίκανοι να διαχειριστούν την κριτική.
• Τάση να ξεσπούν αν νιώθουν ότι τους προσβάλλουν.
• Πιθανόν να εκμεταλλεύονται τους άλλους για να πάρουν αυτό που θέλουν.
• Ανησυχούν υπερβολικά για την εμφάνισή τους.
• Περιμένουν να τους αντιμετωπίζουν ως ανώτερους και αποζητούν αυτή την επικύρωση, γνωστή και ως ναρκισσιστική προσφορά.
• Έλλειψη ενσυναίσθησης για τους άλλους.
• Διογκωμένη αίσθηση του εαυτού και αδυναμία αυτορρύθμισης.
• Δεν έχουν τύψεις για το ότι πληγώνουν τους άλλους και δεν ενδιαφέρονται να ζητήσουν συγγνώμη, εκτός αν αυτό τους ωφελεί.
• Έχουν τη στάση ότι αξίζουν το καλύτερο από όλα.
• Τάση να μονοπωλούν τις συζητήσεις ή/και να κακομεταχειρίζονται όσους θεωρούν κατώτερους.
• Κρυφή ανασφάλεια και αδύναμη αίσθηση του εαυτού τους.
• Τάση να κατηγορούν τους άλλους για τη δική τους κακή συμπεριφορά.

Πρόσθετα σημάδια κακοήθους ναρκισσισμού μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Βλέπουν τον κόσμο με όρους άσπρου-μαύρου, συμπεριλαμβανομένης της θεώρησης των άλλων είτε ως φίλων, είτε ως εχθρών.
• Κάνουν τα πάντα για να βγουν κερδισμένοι με κάθε κόστος, αφήνοντας πίσω τους μεγάλο πόνο, απογοήτευση και στεναχώρια.
• Αδιαφορούν για τον πόνο που προκαλούν στους άλλους – ή ίσως ακόμη και να τον απολαμβάνουν και να τον βιώνουν ως «τροφή» για να πάρουν δύναμη.
• Κάνουν ό,τι χρειάζεται για να προστατεύσουν τον εαυτό τους από την απώλεια, την ταλαιπωρία ή την αποτυχία και τελικά για να πάρουν αυτό που θέλουν σε οποιαδήποτε κατάσταση.

Αιτίες του κακοήθους ναρκισσισμού

Οι λόγοι για τους οποίους ένα άτομο γίνεται κακοήθης ναρκισσιστής δεν είναι γνωστοί. Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες ψυχικές διαταραχές, η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD) μπορεί να αναπτυχθεί ως αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων. Για παράδειγμα, οι ακόλουθες παιδικές εμπειρίες μπορεί να συμβάλλουν στην εμφάνισή της:

• Κακοποίηση
• Υπερβολική περιποίηση και φροντίδα από τους γονείς
• Υπερβολικά αυταρχική γονική μέριμνα
• Λανθασμένος τρόπος φροντίδας

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η ύπαρξη στενού συγγενή με NPD μπορεί επίσης να αυξήσει τον κίνδυνο ανάπτυξης της πάθησης. Είναι επίσης πιθανό να παίζει ρόλο η νευροβιολογία. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2021, έχει διαπιστωθεί ότι ορισμένοι ασθενείς με NPD έχουν αλλοιωμένη φαιά και λευκή εγκεφαλική ουσία.

Διάγνωση ενός κακοήθους ναρκισσιστή

Αν και ο κακοήθης ναρκισσισμός δεν αναγνωρίζεται ως επίσημη διάγνωση, για τη διάγνωση των ψυχιατρικών καταστάσεων, οι ειδικοί ψυχικής υγείας χρησιμοποιούν συχνά τον όρο αυτό για να περιγράψουν έναν συνδυασμό των εξής:

• Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας (APD)
• Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD)
• Επιθετικότητα και σαδισμός (προς τον εαυτό, τους άλλους ή και τα δύο)
• Παράνοια

Ένα άτομο με αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας πρέπει να είναι τουλάχιστον 18 ετών και να έχει ένα μοτίβο περιφρόνησης των δικαιωμάτων των άλλων, συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον τριών από τα ακόλουθα:

• Αδιαφορία για την ασφάλεια του εαυτού και των άλλων
• Μη τήρηση των νόμων ή των κοινωνικών κανόνων
• Παρορμητική συμπεριφορά
• Ευερεθιστότητα και επιθετικότητα
• Έλλειψη αναγνώρισης και μεταμέλειας για τις αρνητικές πράξεις
• Ψέματα ή χειραγώγηση των άλλων για κέρδος ή διασκέδαση
• Μοτίβο ανευθυνότητας

Διαταραχή ναρκισσιστικής προσωπικότητας (NPD)

Ακολουθεί μια συνοπτική περίληψη των διαγνωστικών κριτηρίων για την NPD:

• Μεγαλοπρεπής αίσθηση αυτοπεποίθησης
• Επίμονες φαντασιώσεις για απεριόριστη επιτυχία και δύναμη
• Πεποίθηση ότι είναι “ιδιαίτεροι” και μοναδικοί και ότι μπορούν να γίνουν κατανοητοί μόνο από παρόμοια άτομα και οργανισμούς υψηλού κύρους ή πρέπει να συναναστρέφονται με αυτούς
• Μια συνεχής ανάγκη για προσοχή, θαυμασμό και έπαινο
• Αίσθηση δικαιώματος και προσδοκία ειδικής μεταχείρισης
• Τάση να χρησιμοποιούν τους άλλους για τις δικές τους ανάγκες ή επιθυμίες
• Έλλειψη ενσυναίσθησης ή απροθυμία/ανικανότητα να αναγνωρίσει και να τιμήσει τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων
• Προδιάθεση στο φθόνο ή η πεποίθηση ότι τους ζηλεύουν οι άλλοι
• Αίσθημα αλαζονείας που εκδηλώνεται με συμπεριφορές ή/και στάσεις

Πώς να αντιμετωπίσετε έναν κακοήθη ναρκισσιστή

Πώς αντιμετωπίζει κανείς την NPD σε ένα αγαπημένο του πρόσωπο ή σε κάποιον που πρέπει να αντιμετωπίσει, όπως ένα αφεντικό ή έναν συνάδελφο; Ακολουθούν μερικές συμβουλές που μπορούν να βοηθήσουν:

• Βάλτε κάποια απόσταση ανάμεσα σε εσάς και αυτούς. Η διατήρηση της απόστασης μπορεί να είναι πρόκληση, καθώς οι άνθρωποι με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά τείνουν να σέβονται ελάχιστα τα όρια. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να δυσανασχετούν όταν προσπαθείτε να τα θέσετε και να τα επιβάλλετε, αλλά φυσικά αυτό είναι πιο υγιεινό για εσάς.
• Μην προσπαθήσετε να τους αλλάξετε και μην περιμένετε να αλλάξουν, γιατί μπορεί να απογοητευτείτε. Ως άμεσο αποτέλεσμα των συμπτωμάτων, λίγοι άνθρωποι με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας αναγνωρίζουν την ανάγκη για θεραπεία και αναζητούν βοήθεια.
• Να ξέρετε ότι αν τους προκαλέσετε άμεσα, πιθανότατα θα ανταποδώσουν. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να συμφωνείτε με ό,τι σας ζητάει το άτομο με ναρκισσισμό, αλλά ίσως να θέλετε να βρείτε λιγότερο συγκρουσιακούς τρόπους για να επικοινωνήσετε τα όρια ή τις διαφωνίες σας.
• Αν χρειαστεί να έρθετε σε αντιπαράθεση με το άτομο, προσπαθήστε να μην το κάνετε μπροστά σε κόσμο. Η αντιπαράθεση με κάποιον με ναρκισσισμό μπροστά σε άλλους μπορεί να τον κάνει να θέλει να σώσει την κατάσταση ή να τον κάνει να αισθανθεί περισσότερο απειλημένος, προκαλώντας αντίποινα.
• Περιβάλλετε τον εαυτό σας με υποστηρικτικούς ανθρώπους όσο το δυνατόν περισσότερο. Να είστε με ανθρώπους που σας υποστηρίζουν είτε φίλοι είτε γονείς και αδέρφια, προκειμένου να μοιραστείτε το πρόβλημά σας και αν χρειαστεί να ζητήσετε βοήθεια.

Καταλήγοντας, θα λέγαμε πως οι κακοήθεις ναρκισσιστές στερούνται ενσυναίσθησης, απαιτούν συνεχή προσοχή και ενδιαφέρονται μόνο για τις δικές τους ανάγκες. Εξαιτίας αυτού, οι κακοήθεις ναρκισσιστές δεν μπορούν να αγαπήσουν πραγματικά τους άλλους ανθρώπους. Αυτό που μπορεί να συγχέουν με την αγάπη ή αυτό που οι σύντροφοί τους μπορεί να εκλαμβάνουν ως αγάπη, είναι απλώς ένας τρόπος για να επιδιώξουν τη δική τους ευτυχία και να εκπληρώσουν τις δικές τους επιθυμίες.