Στις συναντήσεις θεραπευτικής διδασκαλίας, όπως τις χαρακτηρίζω – συζητήσεις στις οποίες συμμετέχουν οι ακροατές και βασίζονται στην ανταλλαγή- το πρώτο που ζητάω από τους παριστάμενους, ιδίως όταν πρόκειται να αναπτύξω θέματα για τα οποία ο καθένας μπορεί να εκφέρει άποψη, είναι να μη διστάσουν να πουν τη γνώμη τους. Αυτό που πραγματικά σκέφτονται.

 

Αν σ’έβλεπα ανάμεσα στους ακροατές σε μια τέτοια συνάντηση, θα σε ρωτούσα:

 

Υπάρχει ευτυχία; Κι αν υπάρχει, τι είναι;

 

 

 Κι εσύ, πιθανόν ν’απαντούσες περίπου όπως απάντησαν κι άλλοι πριν από σένα:

 

– Η ευτυχία είναι για μένα μια λέξη που περιλαμβάνει πληθώρα εννοιών, αισθήσεων, συναισθημάτων… αποτελεί μέρος της ζωής… είναι στιγμές που μας χαρίζονται στη διάρκεια της ζωής μας…

 

– Η ευτυχία, ως μόνιμη κατάσταση, δεν υπάρχει, Το πολύ να υπάρχουν κάποιες ευτυχισμένες στιγμές. Θυμάσαι όταν γεννήθηκε ο γιος μου… Εκείνη τη στιγμή ήμουν απόλυτα ευτυχισμένος, αργότερα, όμως, όταν είδα το λογαριασμό που έπρεπε να πληρώσω για δύο μέρες στο μαιευτήριο, η ευτυχία έκανε φτερά.

 

– Η ευτυχία είναι κάτι που κάποια στιγμή μας κάνει να νιώσουμε πλήρεις. Μπορεί να μην κρατάνε πολύ αυτές οι στιγμές, μπορεί να είναι λιγοστές στη ζωή μας, ωστόσο, αξίζει τον κόπο να ζει κανείς για να τις χαίρεται όταν του παρουσιάζονται.

 

– Η ευτυχία περνάει μέσα απ’το να μπορείς να χαίρεσαι τις όμορφες στιγμές και να υπομένεις τις οδυνηρές με στωικότητα.

 

– Σε κάθε στιγμή της ζωής μας έχουμε διαφορετικούς στόχους, και στο βαθμό που κατορθώνουμε αυτό που επιδιώκουμε αισθανόμαστε ευτυχισμένοι. Παραδείγματος χάριν, αυτή τη στιγμή εγώ θα ήθελα να πετύχω κάτι. Αν το καταφέρω, αυτό θα είναι για μένα η ευτυχία.

 

– Η ευτυχία είναι επινόηση των πολιτικών και των ψυχολόγων, στην πραγματικότητα, όμως, δεν υπάρχει. Είναι το καρότο που μας κρατάνε, το δέλεαρ για να συνεχίσουμε ν’αγωνιζόμαστε.

 

– Ευτυχία είναι να βαδίζεις στο δρόμο που θα σε οδηγήσει σε κάτι που πιστεύεις πως είναι η ευτυχία.

 

– Η ευτυχία είναι η ψυχική ηρεμία. Και πώς την αποκτάς; Με πολλή προσωπική δουλειά.

 

– Χρειάζεται πολύχρονη θεραπεία για να γίνεις ευτυχισμένος, γιατί αν δεν ξεκαθαρίσεις τα πράγματα δεν μπορείς να είσαι ευτυχισμένος.

 

– Ευτυχία είναι να αισθάνεσαι τη χαρά της ζωής.

 

– Ευτυχία είναι ν’ανακαλύπτεις τον Θεό στο καθετί.

 

– Ευτυχία είναι να είναι κανείς καλά, να είναι ευχαριστημένος και να έχει κοντά του αυτούς που αγαπά πιο πολύ, κυρίως την οικογένειά του.

 

– Ευτυχία είναι να μη σου λείπει τίποτα… Να μην έχεις προβλήματα.

 

– Για μένα, η ευτυχία είναι καθαρά μια αίσθηση. Το ότι έχεις ένα παιδί είναι κάτι συγκεκριμένο και το να παίρνεις αποφάσεις, ν’αναλαμβάνεις την ευθύνη και τη φροντίδα του, μπορεί να μην είναι κάτι συγκεκριμένο, ωστόσο, σε κάνει ευτυχισμένο.

 

– Στον σημερινό κόσμο ευτυχία είναι να έχεις ένα εκατομμύριο δολάρια, ένα εκατομμύριο ώρες για να τα ξοδέψεις κι ένα εκατομμύριο φίλους για να μοιραστείς μαζί τους τη χαρά σου.

Ας αναρωτηθούμε λοιπόν…

Αντιστοιχεί ή όχι η ευτυχία σε κάποιον από τους παραπάνω ορισμούς;

Άραγε, εκφράζονται όλες οι θέσεις;

 

Μήπως ο αληθινός ορισμός βρίσκεται διάσπαρτος στις παραπάνω απόψεις;

 

Το δεύτερο βήμα μας θα είναι ν’απαντήσουμε σ’αυτές τις ερωτήσεις, αφού καταλήξουμε πρώτα σε μια ελάχιστη σύμπτωση απόψεων για το τι είναι σημαντικό και τι δεν είναι.

 

Το πρώτο βήμα δεν είναι να βρούμε τον σωστό ορισμό της ευτυχίας, αλλά ν’αντιληφθούμε, όπως έχω ξαναπεί, τη σημασία που έχει η αναζήτηση αυτού του ορισμού.

 

Να αποδεχτεί ο καθένας μας ότι έχει μπροστά του αυτήν την πρόκληση γιατί, χωρίς αυτήν την αρχική αποδοχή, αμφιβάλλω αν αξίζει τον κόπο να προχωρήσει κανείς στην ανάγνωση αυτού του βιβλίου.

 

Αφού αναγνωρίσουμε την ανάγκη να βρεθεί ένας τέτοιος ορισμός και ξέρουμε πια για τι πράγμα μιλάμε, θα μπορέσουμε ν’αντιμετωπίσουμε την πορεία που εγώ θεωρώ ότι έχει τη μεγαλύτερη σημασία και βαρύτητα για τη ζωή μας: τον δρόμο της ευτυχίας.

Κατανοώντας ότι οι ορισμοί απαιτούν μία ελάχιστη οργάνωση, παίρνω το θάρρος να ομαδοποιήσω τις απόψεις που παρατέθηκαν στην αρχή του κεφαλαίου σε τρεις βασικές θέσεις.

 

1. Η ευτυχία, είτε δεν υπάρχει είτε είναι ανέφικτη. Είναι η θέση των ΑΔΙΑΛΛΑΚΤΩΝ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΤΩΝ.

2. Υπάρχει, αλλά είναι μόνο μερικές ευτυχισμένες στιγμές. Είναι η θέση αυτών που αποκαλώ ΘΕΤΙΚΟΥΣ ΜΕ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥΣ.

3. Υπάρχει και μπορούμε σίγουρα να την αποκτήσουμε. Είναι η άποψη των ΑΘΕΡΑΠΕΥΤΑ ΑΙΣΙΟΔΟΞΩΝ.

Η αλήθεια είναι πως υπάρχει ακόμη μια θέση (την οποία όμως, δεν πρόκειται να συμπεριλάβω σ’αυτή τη λίστα). Είναι η στάση αυτών που τους χαρακτηρίζω ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΟΥΣ ΑΝΥΠΟΦΟΡΟΥΣ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΕΣ.

Αν τους ρωτήσεις για την  ευτυχία, μπορεί να φτάσουν να σου πουν πράγματα σαν τα παρακάτω:

– Κατά κάποιον τρόπο, αυτού του είδους τα ερωτήματα τα οποία προκαλούν η έννοια και η ιδέα της ευτυχίας, συνδέονται με την προέκταση του εαυτού, εκούσια ή ακούσια, προς σημεία απτά ή άυλα, σε χώρους τους οποίους κατακτά το εγώ σε μια συγκεκριμένη στιγμή, συνειδητά ή ασυνείδητα και οι οποίοι – μόνιμα ή προσωρινά- μετουσιώνονται σε κάτι άλλο.

 

Με τους πρώτους δεν σκοπεύω ν’ασχοληθώ γιατί αποκλείεται να διαβάσουν αυτό το βιβλίο, αλλά και να ο διάβαζαν, σε καμία περίπτωση δεν θα ήταν διατεθειμένοι ν’αναθεωρήσουν τη θέση τους με βάση τις δικές μου απόψεις.

 

Ούτε για τους τελευταίους (τους εκτός λίστας) θα μιλήσω, για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί παραδέχομαι ότι πέρασα κι εγώ κάποτε απ’αυτό το μονοπάτι και τα παπούτσια μου ακόμη βρομοκοπάνε από τις ακαθαρσίες. Ο δεύτερος λόγος συνοψίζεται στη φράση με την οποία ο Τζιοβάνι Παπίνι αναφέρθηκε στη δεύτερη γυναίκα του: “Δεν θα μιλήσω γι’αυτήν, γιατί μία λέξη δεν θα ήταν αρκετή και δύο θα σήμαινε ότι της αφιερώνω υπερβολικά πολύ χρόνο”.

 

Αυτή η απόλυτη απόρριψη δεν είναι τόσο σοβαρή όσο φαίνεται, δεδομένου ότι οι άλλες δύο απόψεις αντιπροσωπεύουν, συνολικά, τουλάχιστον το 90% των απόψεων του απλού κόσμου για την ευτυχία.

 

Βέβαια, αν εξετάσει κανείς στο βάθος αυτές τις απόψεις, θα διαπιστώσει ότι υπάρχει μεταξύ τους μεγάλη διαφορά, καταρχάς από σημασιολογική άποψη:

Δεν είναι το ίδιο να ΕΙΝΑΙ κανείς ευτυχισμένος και να ΑΙΣΘΑΝΕΤΑΙ ευτυχισμένος.

 

Η ιδέα της αίσθησης ευτυχίας, που έχει σχέση με το άθροισμα των στιγμών πληρότητας, προϋποθέτει την έννοια της πάλης: να προσπαθείς να είσαι κάθε φορά όλο και περισσότερη ώρα χαρούμενος, να καταφέρνεις κάθε μέρα να έχεις περισσότερες καλές στιγμές, να αγωνίζεσαι ν’ανακαλύψεις τη χαρά, να προσπαθείς να είσαι ευχαριστημένος όλο και πιο συχνά. Εν ολίγοις, να ξέρεις ότι είσαι ευτυχισμένος χωρίς να ξεχνάς ότι δεν είναι παρά μόνο στιγμές και όχι μόνιμη κατάσταση: για λίγο, αισθάνεσαι ευτυχισμένος. Αν καταφέρει κανείς να δεσμεύσει αυτές τις στιγμές -υποστηρίζουν κάποιοι- , θα μπορούσε μέχρι και να έχει την “ψευδαίσθηση” πως ΕΙΝΑΙ ευτυχισμένος -τουλάχιστον μέχρι να τον επαναφέρει στην πραγματικότητα μια σκληρή ανατροπή.

 

Η ιδέα της ευτυχίας ως ικανότητα να υπομένει κανείς στωικά τις δυσάρεστες στιγμές που δεν μπορεί να αποφύγει, ανήκει επίσης σ’αυτή την ομάδα, παραπέμπει δε σε μια αίσθηση ευτυχίας που έχει να κάνει με υπέροχες στιγμές ψυχικής ικανοποίησης. Τότε “αποφασίζει” κανείς πως οι οδυνηρές στιγμές είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσουμε για να προσεγγίσουμε τις άλλες, τις ευτυχισμένες στιγμές. Η έννοια: “είμαι ευτυχισμένος” – αν δεχτούμε ότι κάτι τέτοιο υπάρχει -, ξεκινά από μια θέση εντελώς διαφορετική. Η ευτυχία αποτελεί εδώ μια κατάσταση λίγο – πολύ μόνιμη και λίγο – πολύ απομακρυσμένη από τις αντιξοότητες του “αντικειμενικού κόσμου”, αν και δεν είναι σαφές από πού και πώς φτάνει κανείς σ’αυτήν την κατάσταση.Πράγματι, η πλειοψηφία των ανθρώπων φαίνεται να συμφωνεί περισσότερο με την πρώτη ιδέα παρά με τη δεύτερη, την οποία συνήθως χαρακτηρίζει απλοϊκή – αν όχι κακοπροαίρετη ή παραπλανητική.

 

Ο περισσότερος κόσμος που παραδέχεται κάποιον βαθμό ευτυχίας στη ζωή του, λέει ότι δεν ΕΙΝΑΙ ευτυχισμένος, αλλά μπορεί να ΑΙΣΘΑΝΕΤΑΙ ευτυχισμένος μερικές φορές, ή κατά περιόδους. Θέλει μεγάλη προσπάθεια για να τους καταφέρουμε να παραδεχτούν πως υπάρχουν τέλος πάντων, και οι “πιο τυχεροί” που ΑΙΣΘΑΝΟΝΤΑΙ ευτυχισμένοι περισσότερο καιρό.

 

Αυτήν την ιδέα επιβεβαιώνει η μαρτυρία όσων έχουν ζήσει ή εξακολουθούν να ζουν πολλές στιγμές χαράς και ικανοποίησης και πολύ λιγότερες στιγμές αγωνίας και απόγνωσης. Αυτοί δηλώνουν ευτυχισμένοι, αιτιολογώντας το μ’ένα είδος “συναισθηματικού μέσου όρου”.

 

Εγώ προσωπικά, δεν πιστεύω ότι η ευτυχία κορυφώνεται στις μεγαλειώδεις στιγμές, ούτε ότι οπωσδήποτε καταρρέει στις αντιξοότητες.

 

Κατά την γνώμη μου, όσοι νομίζουν ότι η ευτυχία αποτελείται από στιγμές, δεν έχουν ώς τώρα καταφέρει να αφομοιώσουν την ιδέα ότι, ακόμα και οι κακές στιγμές αποτελούν μέρος ενός γενικού φαινομένου το οποίο δημιουργεί ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί κανείς να είναι ευτυχισμένος.

 

Για παράδειγμα, αν μπορούσες να βρεις το καλό μέσα στο κακό, αυτό θα σου επέτρεπε -σχεδόν με σιγουριά- να αισθάνεσαι ευτυχισμένος ακόμη και στις δύσκολες στιγμές.

 

Ούτε φαίνεται ωφέλιμο να προσδοκάς την ευτυχία ως ανταμοιβή για κάποιο βαρύ τίμημα πόνου που πλήρωσες. Θα ήταν προτιμότερο να διαμορφώνεις μια πραγματικότητα που να σου επιτρέπει να νιώθεις ευτυχής χωρίς αυτό να εξαρτάται από την ανακούφιση των προηγούμενων κακών στιγμών σου .

 

Η αλήθεια είναι πως η αναζήτηση της ευτυχίας είναι έμφυτη στον άνθρωπο, είτε το ξέρουμε είτε όχι, όποιο όνομα κι αν της δώσουμε. Είτε την πούμε επιθυμία να περνάμε καλά, είτε δρόμο της επιτυχίας ή ανάγκη αυτοπραγμάτωσης, η αναζήτηση αυτή αποτελεί μέρος της ζωής μας και δεν την εγκαταλείπουμε ποτέ.

 

Και ανάλογα με την ιδέα που έχει ο καθένας γι’αυτήν, θα ξεκινήσει αυτόν τον δρόμο όταν το επιθυμεί, όποτε του ‘ρθει ή όταν δεν θα έχει άλλη λύση.