Το όνειρο της ισότητας σε έναν κόσμο που ανέχεται τη βία κατά των γυναικών

08/03/2019
Ομάδα Σύνταξης
Ψυχολογία

Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας… Συζητήσεις επί συζητήσεων θα πραγματοποιηθούν σε τηλεοπτικά πάνελ και εκπομπές, αλλά και παρέες φίλων, για τη βελτίωση της θέσης της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία, το «κλείσιμο της ψαλίδας» μεταξύ ανδρών και γυναικών αλλά και τις κατακτήσεις στο κομμάτι της ισότητας των φύλων.

Ωστόσο, όλα αυτά μοιάζουν μάλλον ανεδαφικά αν αναλογιστεί κανείς το φαινόμενο της έμφυλης βίας που ταλανίζει ακόμα όλες ανεξαιρέτως τις κοινωνίες παγκοσμίως. Η ισότητα είναι άρρηκτα εξαρτώμενη από την εξάλειψη της έμφυλης βίας και όσο αυτή δεν εξαλείφεται, καλό θα ήταν να είμαστε πιο συγκρατημένοι στις κρίσεις μας και απλά να κάνουμε κάτι προς αυτή την κατεύθυνση.

Στην Ελλάδα, οι δολοφονίες γυναικών καθώς και τα περιστατικά έμφυλης βίας απασχολούν όλο και περισσότερο τη δημόσια σφαίρα. Πολύ πρόσφατα, δύο ακόμη περιστατικά συγκλόνισαν την ελληνική κοινωνία. Το ένα ήταν η δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη στη Ρόδο, από δύο νεαρούς άντρες με τους οποίους αρνήθηκε να συνευρεθεί ερωτικά, ενώ λίγο καιρό αργότερα αποκαλύφθηκε η άγρια παιδοκτονία της Αγγελικής Πέτρου στην Κέρκυρα από τον πατέρα της, ο οποίος δεν ενέκρινε την ερωτική της σχέση.

Τα στοιχεία διεθνώς δεν αφήνουν κανένα περιθώριο για παρερμηνείες και αμφιβολίες. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την έκθεση «Η βία κατά των γυναικών και η προσχώρηση της Ε.Ε. στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης», που δημοσιοποίησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το Νοέμβριο του 2017, η έμφυλη βία και συγκεκριμένα η ενδοοικογενειακή βία, έχει καταστεί για τις γυναίκες της ΕΕ, μεταξύ 15 και 44 ετών, η πρώτη αιτία αναπηρίας και θανάτου, αφήνοντας πίσω ακόμη και τα αυτοκινητικά δυστυχήματα ή τον καρκίνο.

Η σημερινή εικόνα για τη βία ενάντια στη γυναίκα, έτσι όπως καταγράφεται από τη Μυρσίνη Κωστοπούλου στο βιβλίο της «Μιλώντας για εμάς και τα προβλήματά μας: Τα δώρα της ψυχολογίας», είναι η εξής:

«Η βία κατά των γυναικών είναι κάθε πράξη βίας που βασίζεται στο φύλο και στοχεύει στην επιβολή του ελέγχου πάνω της. Η βία κατά των γυναικών είναι μία παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πρόκειται για ένα διαταξικό και διαπολιτισμικό φαινόμενο που παραμένει αθέατο και σιωπηλό. Ας αναλύσουμε τη σημερινή εικόνα της βίας ενάντια στη γυναίκα:

Μία στις τέσσερις γυναίκες σήμερα κακοποιείται από τον σύντροφό της.
Το 85% των θυμάτων βίαιων περιστατικών είναι γυναίκες.
Σύμφωνα με έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, εφτά στις δέκα γυναίκες παγκοσμίως έχουν βιώσει κάποια στιγμή σωματική ή σεξουαλική βία από τον σύντροφό τους.
Η βία κατά των γυναικών περιλαμβάνει την άσκηση σωματικής, ψυχολογικής και σεξουαλικής κακοποίησης.
Η σωματική βία μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο.
Η ψυχολογική βία είναι γκρίζα και ύπουλη, εξίσου επικίνδυνη για τον ψυχισμό της γυναίκας. Την οδηγεί στην κατάθλιψη, ακόμη και σε απόπειρες αυτοκτονίας,
Μία στις δύο γυναίκες που δολοφονείται κάθε χρόνο είναι θύμα του πρώην ή του νυν συντρόφου της.
Το 70% των ανδρών που κακοποιούν τις γυναίκες τους, κακοποιούν και τα παιδιά τους.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας,οι γυναίκες 15-44 ετών διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να υποστούν βία παρά να πάθουν καρκίνο, ελονοσία, αυτοκινητικό ατύχημα ή να είναι θύματα πολέμου.

Ποιο το προφίλ του βίαιου άνδρα;

Ο βίαιος άνδρας δεν είναι περιθωριακός ούτε άρρωστος, σύμφωνα με την κ Κωστοπούλου. Είναι ο τύπος της διπλανής πόρτας. Ανήκει σε όλες τις κοινωνικοοικονομικές τάξεις. Βίαια βιώματα στην παιδική του ηλικία μπορεί αργότερα να τον οδηγήσουν στη χρήση βίας απέναντι στη σύντροφό του ή τα παιδιά του, χωρίς αυτό να αποτελεί δικαιολογία, παρά μόνο μία ένδειξη. Ο βίαιος άνδρας δεν πάσχει απαραίτητα από κάποια ψυχική νόσο, όπως πολύς κόσμος λανθασμένα πιστεύει. Αντίθετα, πρόκειται συνήθως για ένα άτομο «ευυπόληπτο», που ζει μία κατά τ’ άλλα φυσιολογική ζωή. Ο βίαιος άνδρας θεωρεί απόλυτο κεκτημένο του το δίχως όρια, τύψεις και μετάνοια δικαίωμά του να εξουσιάζει τη γυναίκα, επειδή πιστεύει στην ανωτερότητα του φύλου και του εαυτού του.

Ποιος είναι ο φαύλος κύκλος της βίας;

Παρά τις προσπάθειές της να σταματήσει τη βία που υφίσταται, η κακοποιημένη γυναίκα αδυνατεί να προβλέψει την επόμενη στιγμή που θα την κακοποιήσει ο σύντροφός της, γιατί αφορμή είναι διαφορετική κάθε φορά. Μαθαίνει ότι είναι αβοήθητη (ψυχολογικός μηχανισμός «μαθημένης αβοηθησίας») δίχως τον έλεγχό της πάνω σε αυτό που της συμβαίνει. Στην πορεία αρχίζει να νιώθει απόγνωση και θλίψη και να αποδέχεται την κατάσταση της παύοντας να αντιδρά. Η συμβουλευτική στήριξη της κακοποιημένης γυναίκας κρίνεται απαραίτητη. Η διαδικασία αυτή θα την εμψυχώσει, θα την απενοχοποιήσει και θα τη βοηθήσει να διεκδικήσει το βασικότερο ανθρώπινο δικαίωμα της: Το δικαίωμα στη ζωή.

Βιασμός: Το ανεπαρκές νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα δεν είναι αρκετό για να αρνηθεί μια γυναίκα να συνευρεθεί σεξουαλικά με κάποιον –τουλάχιστον όχι από νομικής άποψης. Το γεγονός αυτό κινητοποίησε, το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας ξεκίνησε καμπάνια για να αλλάξει ο ορισμός του βιασμού στη χώρα μας και να αναθεωρηθεί το σχετικό άρθρο του ποινικού κώδικα. Με άλλα λόγια, ζητά η ελληνική νομοθεσία να ορίζει τον βιασμό με βάση την απουσία της συναίνεσης στη σεξουαλική πράξη, έτσι ώστε να είναι σύμφωνη με τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Τα στατιστικά στοιχεία της ντροπής

Περνώντας στο κομμάτι της σεξουαλικής κακοποίησης των γυναικών θα δούμε ότι τα υπάρχοντα στοιχεία είναι σοκαριστικά. Σύμφωνα με την Έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας 1 στις 20 γυναίκες άνω των 15 ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει βιαστεί. Πράγμα που σημαίνει ότι 9 εκατομμύρια έχουν ζήσει τον εφιάλτη. Επιπλέον, 1 στις 10 έχει βιώσει κάποια μορφή σεξουαλικής βίας.

Δυστυχώς, στην Ελλάδα τα στατιστικά στοιχεία είναι ελάχιστα και δεν επαρκούν για να δώσουν μία ξεκάθαρη και αξιόπιστη εικόνα του προβλήματος. Αυτό αποδίδεται πρώτον στο γεγονός ότι δεν υπάρχει κεντρικός φορέας καταγραφής τέτοιων εγκλημάτων, που να λειτουργεί με ευθύνη του κράτους. Ακόμη και η ΕΛ.ΑΣ. παραδέχεται ότι τα στοιχεία που παρέχει και ορίζουν ότι γίνεται ένας βιασμός περίπου ανά 1,5 μέρα δεν είναι αξιόπιστα και πως τα πραγματικά περιστατικά είναι περισσότερα. Δεύτερον, στον χαμηλό αριθμός των καταγγελιών. Πολλές γυναίκες φοβούνται ή ντρέπονται να ζητήσουν βοήθεια σε περίπτωση βιασμού. Άλλες δεν καταγγέλλουν τα εγκλήματα εναντίον τους, φοβούμενες τον στιγματισμό και τη δημόσια διαπόμπευση, ιδιαίτερα όταν γνωρίζουν ότι η διαδικασία εξέτασης μίας τέτοιας περίπτωσης φέρνει τη γυναίκα στη δύσκολη θέση να αποδείξει ότι δεν έφταιγε…

Ο νόμος αλλάζει… Άλλα είναι προς το καλύτερο;

Δύο 24ωρα πριν την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναικάς το Υπουργείο Δικαιοσύνης έδωσε στη δημοσιότητα προς διαβούλευση το σχέδιο του νέου Ποινικού Κώδικα. Θα έλεγε κανείς πως στην περίπτωση του επίμαχου άρθρου 336 θα είχαμε μια διατύπωση προς την κατεύθυνση που συζητούν πολλές χώρες σήμερα. Δηλαδή θα βλέπαμε μια διατύπωση που να εξυπηρετεί περισσότερο την απονομή Δικαιοσύνης, να προστατεύει τα θύματα και να ενθαρρύνει την καταγγελία σεξουαλικών επιθέσεων.

Αντ’ αυτού μας περίμενε μία δυσάρεστη έκπληξη… Αρχικά δεν ικανοποιείται και πάλι το αίτημα υιοθέτησης ενός ορισμού που θα συμπεριλαμβάνει την παράμετρο της συναίνεσης στη σεξουαλική πράξη. Επιπλέον, η αλλαγή που προτείνεται, όπως σχολιάζει το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας, έρχεται να «περιορίσει τις περιπτώσεις της “απειλής σπουδαίου και άμεσου κινδύνου”, μόνο σε εκείνες που αφορούν “απειλή κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας”. Με αυτόν τον τρόπο, οριοθετείται ακόμη περισσότερο η έννοια της απειλής (ως αποκλειστικά σωματικής), και κλείνει οποιοδήποτε περιθώριο διαφορετικής ερμηνείας».

4 ιστορίες βιασμού

Αυτές τις μέρες το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας σε μια προσπάθεια περαιτέρω ευαισθητοποίησης του κοινού έδωσε στη δημοσιότητα και 4 βίντεο, σε σκηνοθεσία της Μαρίνας Δανέζη, τα οποία αφηγούνται ισάριθμες ιστορίες βιασμού, υπό διαφορετικές, αλλά πολύ «συνηθισμένες» συνθήκες.

Η συγκεκριμένη δουλειά θέτει στο επίκεντρο του προβληματισμού στο στοιχείο της συναίνεσης. Άλλα βασικά σημεία που επισημαίνονται είναι ότι:

Ο βιασμός δεν είναι ένα εξωπραγματικό και σπάνιο έγκλημα, που συμβαίνει κάπου αλλού. Οι βιαστές δεν είναι «τέρατα» με δυο κεφάλια – είναι καθημερινοί άνθρωποι, συχνά γνωστοί των θυμάτων, στο εργασιακό, οικογενειακό, φιλικό, συντροφικό περιβάλλον.
Αν μια γυναίκα δεν βρίσκεται σε θέση ή σε συνθήκες που να μπορεί να εκφράσει τη συναίνεσή της, με βάση την ελεύθερη θέλησή της και ως συνειδητή επιλογή, τότε δεν πρόκειται για σεξ, αλλά για βιασμό.
Σε πάρα πολλές περιπτώσεις βιασμού, δεν ασκείται ή δεν μπορεί να αποδειχθεί άμεση σωματική βία, με τις πολύ περιοριστικές (και βασανιστικές για το θύμα) διαδικασίες που απαιτούνται. Δεκάδες έρευνες και η πραγματική ζωή αποδεικνύουν ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι γυναίκες παγώνουν, φοβούνται, δεν αντιστέκονται, δε φέρουν σημάδια βίας.