Ο φόβος για το απόλυτο τέλος!
Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που φοβούνται το θάνατο, άλλοι υπάρχουν και ορισμένοι που τον αποδέχονται ως κάτι το αναπόφευκτο.
Προφανώς και είναι φυσιολογικό να φοβόμαστε το άγνωστο.
Μπορεί να πιστεύετε ότι ο θάνατος θα είναι τρομακτικός, επώδυνος ή μοναχικός. Αλλά αν έχετε θανατοφοβία, ο φόβος σας για το θάνατο επηρεάζει την καθημερινή σας ζωή. Μπορεί να σας δυσκολεύει να λειτουργήσετε στο σχολείο, στη δουλειά ή σε κοινωνικές καταστάσεις. Μπορεί να εμφανίσετε σωματικά συμπτώματα, όπως μια κρίση πανικού, όταν σκέφτεστε τον θάνατο. Ή μπορεί να κάνετε τα πάντα για να αποφύγετε να μιλήσετε για το θάνατο ή τη διαδικασία του θανάτου.
| «Νιώθεις φόβο μόνο όταν δεν είσαι σε αρμονία με τον εαυτό σου. Οι άνθρωποι φοβούνται επειδή ποτέ δεν έχουν καμία εξουσία στον εαυτό τους. Μια ολόκληρη κοινωνία αποτελούμενη από ανθρώπους που φοβούνται το άγνωστο μέσα τους» Έρμαν Έσσε |
Γιατί λοιπόν κάποιοι άνθρωποι φοβούνται περισσότερο από άλλους;
Αποδεικνύεται ότι ο τρόπος που σκεφτόμαστε για τον θάνατο μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και ενεργούμε στην καθημερινή ζωή.
Για παράδειγμα, μια μελέτη του 2016 διαπίστωσε ότι ο φόβος του θανάτου μπορεί να ενισχύσει την επιθυμία μας για εκδίκηση και πολιτική βία. Παλαιστίνιοι, Ισραηλινοί και Νοτιοκορεάτες συμμετέχοντες κλήθηκαν να σκεφτούν τον προσωπικό πόνο ή τον θάνατο και στη συνέχεια ρωτήθηκαν για τις απόψεις τους σχετικά με το πώς θα πρέπει να επιλυθούν συγκεκριμένες πολιτικές συγκρούσεις. Εκείνοι που θυμήθηκαν τον θάνατο ήταν πιο πιθανό να υποστηρίξουν στρατιωτική δράση, από εκείνους που σκέφτηκαν μόνο τον πόνο.
Ο φόβος του θανάτου μας δυσκολεύει επίσης να επεξεργαστούμε τη θλίψη. Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι όσοι φοβόντουσαν τον θάνατο είχαν περισσότερες πιθανότητες να έχουν παρατεταμένα συμπτώματα θλίψης μετά την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, σε σύγκριση με εκείνους που είχαν αποδεχτεί τον θάνατο.
Για τους εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης που φροντίζουν ετοιμοθάνατους ασθενείς, ο δικός τους φόβος του θανάτου μπορεί να εμποδίσει την αποτελεσματική επικοινωνία με τους ασθενείς και τις οικογένειές τους.
Παράγοντες που επηρεάζουν ή όχι το φόβο μας για το θάνατο
– Οι ηλικιωμένοι τείνουν να φοβούνται λιγότερο το θάνατο
Κι όμως ναι! Μπορεί να νομίζετε ότι ισχύει το αντίθετο, αλλά οι ερευνητικές μελέτες αποδεικνύουν ακριβώς ότι οι μεγαλύτεροι άνθρωποι φοβούνται λιγότερο το θάνατο. Τείνουμε να υποθέτουμε ότι όσο μεγαλύτερος είναι κάποιος, τόσο πιο κοντά φαίνεται να βρίσκεται στο θάνατο και επομένως τόσο περισσότερο θα πρέπει να τον φοβάται. Αλλά είναι ενδιαφέρον ότι η μεγαλύτερη ηλικία συνδέεται με μεγαλύτερη αποδοχή του θανάτου.
Αυτό θα μπορούσε να οφείλεται στο γεγονός ότι οι ηλικιωμένοι άνθρωποι έχουν βιώσει πολλά μέσα στα χρόνια της ζωής τους, οπότε φοβούνται λιγότερο ότι θα χάσουν κάτι. Επίσης, κάτι τέτοιο μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν μεγαλύτερη εμπειρία στη διαχείριση του θανάτου, καθώς έχουν έρθει αντιμέτωποι με πολλές απώλειες.
– Η θρησκευτική πίστη αυξάνει το φόβο μας (αλλά υπάρχουν και αντίθετες απόψεις)
Εδώ είναι ένα άλλο αντιφατικό στοιχείο. Μπορεί να νομίζετε ότι η θρησκευτική πίστη, η οποία συνήθως περιλαμβάνει την εμπιστοσύνη σε μια μετά θάνατον ζωή ή σε ένα μεγαλύτερο νόημα της ζωής, θα έκανε τους ανθρώπους να αισθάνονται καλύτερα για το τέλος που έρχεται με το θάνατο. Ωστόσο, μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι όσοι έχουν ισχυρότερη θρησκευτικότητα, ανεξάρτητα από τον πολιτισμό ή τη θρησκεία, βιώνουν και μεγαλύτερο φόβο για το θάνατο.
Αξίζει, όμως, να σημειωθεί ότι υπάρχουν επίσης μελέτες που δείχνουν το αντίθετο.
Ορισμένες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι, τουλάχιστον μεταξύ των Δυτικών, εκείνοι που φοβούνται περισσότερο το θάνατο είναι μετρίως θρησκευόμενοι. Τόσο οι άπιστοι όσο και οι πολύ θρησκευόμενοι φοβόντουσαν λιγότερο τον θάνατο.
Ίσως το να είναι κανείς μέτρια θρησκευόμενος τοποθετεί τους ανθρώπους στο «υπαρξιακό σημείο» για το φόβο του θανάτου – δεν είναι τόσο χαλαροί όσο οι άπιστοι, αλλά δεν έχουν επίσης τις ίδιες ισχυρές πεποιθήσεις για τη μετά θάνατον ζωή που έχουν οι πολύ θρησκευόμενοι.
Οι άνθρωποι που φοβούνται ιδιαίτερα τον θάνατο αναζητούν τη θρησκεία ως μηχανισμό αντιμετώπισης, αλλά δεν καταλήγουν να είναι πολύ θρησκευόμενοι.
– Εμπειρία με τον κίνδυνο
Οι αλληλεπιδράσεις σας με τον κίνδυνο μπορεί επίσης να αλλάξουν τον φόβο σας για τον θάνατο. Αν και κάποιες εμπειρίες σας κάνουν να φοβάστε λιγότερο το θάνατο, υπάρχουν πολλές που μπορεί να αυξήσουν το φόβο σας.
Παράδειγμα:
Σε μια μελέτη, οι ερευνητές επιστράτευσαν αρχάριους, μέτριους και έμπειρους αλεξιπτωτιστές για να μοιραστούν τα συναισθήματά τους σχετικά με το θάνατο.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι αρχάριοι αλεξιπτωτιστές, με μόλις 1 άλμα κατά μέσο όρο, φοβόντουσαν το θάνατο.
Οι μέτριοι αλεξιπτωτιστές, με μέσο όρο 90 άλματα, φοβόντουσαν πολύ λιγότερο.
Αλλά -και αυτό είναι το ενδιαφέρον σημείο- οι έμπειροι αλεξιπτωτιστές, οι οποίοι είχαν πηδήξει πάνω από 700 φορές, φοβόντουσαν περισσότερο το θάνατο από τους μέτριους αλεξιπτωτιστές.
Αυτό δείχνει ότι απλά το να ρισκάρεις περισσότερο τον θάνατο δεν μειώνει τον φόβο σου γι’ αυτόν. Μπορεί αποκτώντας κάποια εμπειρία να νιώθεις λιγότερο αγχωμένος (ίσως επειδή αποκτάς μεγαλύτερη αίσθηση ελέγχου), αλλά αποκτώντας μεγάλη εμπειρία συνειδητοποιείς περισσότερο ότι τελικά δεν μπορείς να ξεγελάσεις τον θάνατο.
– Οι επιθανάτιες εμπειρίες μειώνουν το φόβο του θανάτου
Πολλές ερευνητικές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι η εξωσωματική εμπειρία ή η εμπειρία κοντά στο θάνατο κάνει τους ανθρώπους να φοβούνται λιγότερο το θάνατο. Στην περίπτωση των επιθανάτιων εμπειριών, μπορεί να είναι ότι τα πράγματα που αντιμετωπίζουμε είναι λιγότερο τρομακτικά για εμάς.
Στην περίπτωση των εξωσωματικών εμπειριών, μπορεί να μας δίνει την αίσθηση ότι ζούμε ακόμα και όταν αποχωριζόμαστε το σώμα μας.
– Σωματική υγεία
Οι άνθρωποι με καλύτερη σωματική υγεία τείνουν να φοβούνται λιγότερο το θάνατο. Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι όσοι έχουν καλύτερη σωματική υγεία τείνουν να αισθάνονται ότι υπάρχει περισσότερο νόημα στη ζωή. Τείνουν επίσης να έχουν καλύτερη ψυχική υγεία. Αυτοί είναι οι παράγοντες που τους κάνουν να φοβούνται λιγότερο τον θάνατο.
Κατά κάποιον τρόπο, αυτό μπορεί να είναι ενθαρρυντικό ακόμη και για όσους δεν μπορούν να ελέγξουν τη σωματική τους υγεία. Μπορεί να είναι ακόμα σε θέση να βρουν νόημα στη ζωή και να εργαστούν για την ψυχική τους υγεία, ώστε να μειώσουν τον υπαρξιακό τους φόβο.
– Τύπος δεσμού (πώς λειτουργούμε και συμπεριφερόμαστε στις σχέσεις μας, ανάλογα με τον τρόπο που μεγαλώσαμε σαν παιδιά)
Όσον αφορά το πώς αισθάνονται για το θάνατο, οι άνθρωποι με ασφαλή τύπο δεσμού φοβούνται το θάνατο λιγότερο από τους ανθρώπους που ανήκουν στον ανασφαλή τύπο. Αυτό είναι ενδιαφέρον γιατί δείχνει ότι ανάλογα με το πώς έχουμε μεγαλώσει και ανάλογα με το τι έχουμε βιώσει σαν μικρά παιδιά στο οικογενειακό μας περιβάλλον, επηρεάζεται και ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε το θάνατο.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να φοβόμαστε λιγότερο τον θάνατο;
Ορισμένα πράγματα που επηρεάζουν το φόβο του θανάτου, όπως η ηλικία, δεν μπορούν να ελεγχθούν. Μάλιστα, οι περισσότεροι από εμάς πιθανότατα δεν μπορούμε (ή δεν θέλουμε) να κάνουμε 90 φορές ελεύθερη πτώση με αλεξίπτωτο. Οι ερευνητές, όμως, έχουν βρει κάποια άλλα πράγματα που ίσως μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση του φόβου για τον θάνατο:
1. Μην αποφεύγετε το θέμα
Προσπαθούμε να αποφεύγουμε πράγματα, όπως ο θάνατος, που μας κάνουν να νιώθουμε άβολα, αλλά η αποφυγή μπορεί να κάνει αυτά τα πράγματα να μεγαλώσουν ακόμη περισσότερο στο μυαλό μας.
Μια ενδιαφέρουσα μελέτη με διευθυντές κηδειών διαπίστωσε ότι εκείνοι που είχαν διευθύνει περισσότερες κηδείες φοβόντουσαν λιγότερο το θάνατο. Μεταξύ των γιατρών, τα περισσότερα χρόνια εμπειρίας και η μεγαλύτερη έκθεση στο θάνατο οδήγησαν επίσης σε λιγότερο φόβο για το θάνατο.
Ωστόσο, επειδή δεν είμαστε όλοι διευθυντές κηδειών ή εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας, μπορούμε να εξοικειωθούμε με τον θάνατο διαβάζοντας και ψάχνοντας γι’ αυτόν ή συμμετέχοντας εθελοντικά σε οργανώσεις. Η κατανόηση των βιολογικών και ψυχολογικών πτυχών του θανάτου μπορεί να τον απομυθοποιήσει και να τον κάνει λιγότερο τρομακτικό.
2. Μιλήστε γι’ αυτό που νιώθετε στους άλλους
Μοιραστείτε τους φόβους και τις σκέψεις σας σχετικά με τον θάνατο με φίλους, την οικογένεια ή έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Η έκφραση των συναισθημάτων σας μπορεί να είναι μια καθαρτική εμπειρία.
Καλλιεργήστε ουσιαστικές σχέσεις με φίλους και οικογένεια. Οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί μπορούν να προσφέρουν συναισθηματική υποστήριξη, μια αίσθηση του ανήκειν και μία ασπίδα ενάντια στους υπαρξιακούς φόβους.
3. Διαλογισμός – Εστιάστε στο παρόν
Εξασκηθείτε στην ενσυνειδητότητα και το διαλογισμό για να είστε παρόντες στη στιγμή. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του άγχους για το άγνωστο μέλλον και να ενισχύσει την αίσθηση της αποδοχής.
4. Ψάξτε να βρείτε το νόημα στη ζωή σας
Αν κάποιος νιώθει ότι έχει βρει κάποιο νόημα στη ζωή του, η υπενθύμιση της ύπαρξης του θανάτου δεν τον ενοχλεί.
Η ανεύρεση του νοήματος στη ζωή δεν είναι απλή υπόθεση, αλλά μπορείτε να ξεκινήσετε προσδιορίζοντας τις αξίες σας, οι οποίες είναι οι κινητήριες δυνάμεις που καθοδηγούν τον τρόπο με τον οποίο κινείστε μέσα στη ζωή. Σκεφτείτε, λοιπόν, τις αξίες που είναι σημαντικές για εσάς και πορευτείτε στη ζωή με γνώμονα αυτές.
Επικεντρωθείτε σε δραστηριότητες που δίνουν νόημα στη ζωή σας και σας γεμίζουν με ικανοποίηση. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την ενασχόληση με κάποιο χόμπι, εθελοντισμό, ή γενικά με κάτι που σας αρέσει, σας ευχαριστεί και σας ταιριάζει.
5. Θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης (ACT)
Η ACT είναι μια θεραπευτική προσέγγιση που δίνει έμφαση στην αποδοχή των δύσκολων σκέψεων και συναισθημάτων, ενώ στρέφει την προσοχή σε δράσεις που ευθυγραμμίζονται με τις προσωπικές αξίες. Μπορεί να είναι βοηθητική στην αντιμετώπιση των υπαρξιακών φόβων.
6. Βοήθεια από κάποιον ειδικό
Εάν ο φόβος του θανάτου επηρεάζει σημαντικά την καθημερινή σας ζωή, σκεφτείτε να ζητήσετε τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας. Αυτοί μπορούν να σας παρέχουν εξατομικευμένη καθοδήγηση και υποστήριξη.
Ο Μαρκ Τουέιν είπε: «Ο φόβος του θανάτου προκύπτει από το φόβο της ζωής. Ένας άνθρωπος που ζει πλήρως είναι προετοιμασμένος να πεθάνει ανά πάσα στιγμή».
Για να καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε το φόβο μας, θα πρέπει να μπούμε μέσα σ’ αυτό που μας φοβίζει και όχι να το προσπερνάμε.
Όπως λένε και στο Άγιον Όρος: «Αν πεθάνεις πριν πεθάνεις, δεν θα πεθάνεις όταν πεθάνεις», που σημαίνει ότι μέσω της αγάπης μπορεί κανείς να αρχίσει να ζει, βάζοντας στην άκρη το «εγώ» και στρέφοντας την προσοχή του στο παρόν, με πλήρη επίγνωση.
