Burnout: Η μάστιγα του 21ου αιώνα – Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε

Η επαγγελματική εξουθένωση ή αλλιώς «Burnout», όπως συνήθως ονομάζεται, αφορά στην ψυχολογική και σωματική εξάντληση του ατόμου, η οποία επηρεάζει, όχι μόνο την απόδοση του στο χώρο εργασίας του, αλλά και συνολικά τη ζωή του.

Ο όρος «Burnout» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής το 1974 από τον Freudenberger για να περιγράψει τα συμπτώματα ψυχικής και σωματικής εξουθένωσης σε επαγγελματίες υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Γράφει η Αγγελική Καρύδη, Ψυχολόγος, MSc

Πώς εκδηλώνεται

Η επαγγελματική εξουθένωση που βιώνει ένα άτομο εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στην παρουσία του στο χώρο που εργάζεται, ένα άτομο που βιώνει επαγγελματική εξουθένωση εμφανίζει μειωμένη παραγωγικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, συχνές απουσίες και σταδιακή απόσυρση, η οποία μπορεί να οδηγήσει τελικά σε παραίτηση από το συγκεκριμένο επάγγελμα.

Επιπλέον, είναι πιθανό το εν λόγω άτομο να εμφανίσει ψυχοσωματικές ενοχλήσεις και συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, διαταραχές διατροφής και δυσκολίες ύπνου και γενικότερα καταθλιπτική διάθεση και μειωμένο ενδιαφέρον για κοινωνικές συναναστροφές.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε στο σημείο αυτό ότι η εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης εξαρτάται τόσο από τις συνθήκες εργασίας του ατόμου, όσο και από το ψυχοκοινωνικό του προφίλ, την προηγούμενη επαγγελματική του εμπειρία, το πώς αντιλαμβάνεται, νοηματοδοτεί και διαχειρίζεται τις διάφορες δυσκολίες, συγκρούσεις κλπ. στο χώρο εργασίας.

Τα… θύματα του Burnout

Επί παραδείγματι, όπως έχει φανεί από μελέτες περιπτώσεων που εκδηλώνουν επαγγελματική εξουθένωση, είναι πιθανότερο να παρατηρηθούν συμπτώματα σε άτομα με επαγγελματικές φιλοδοξίες, υψηλές προσδοκίες και στόχους και σε εκείνους που ταλανίζονται από άγχος απόδειξης (δηλαδή το άγχος που αισθάνονται τα άτομα όταν προσπαθούν να αποδείξουν στους άλλους ότι αξίζουν να λάβουν από αυτούς αναγνώριση, επιβράβευση και σημασία).

Ακόμα, η ανάληψη περισσότερων ευθυνών στον εργασιακό τομέα και οι αυξημένες ώρες εργασίας είναι παράγοντες που συντελούν, πολλές φορές, στην εμφάνιση επαγγελματικής εξουθένωσης. Εκτός αυτού, το συγκεκριμένο φαινόμενο είναι πιθανότερο να εμφανιστεί σε εργαζομένους σε τομείς που απαιτούν μεγαλύτερη συναισθηματική προσφορά και ψυχική επαφή και σχετίζονται με τον ανθρώπινο πόνο ή έχουν υψηλό βαθμό επικινδυνότητας.

Πού οφείλεται

Είναι γεγονός ότι η επαγγελματική εξουθένωση παρουσιάζεται ιδιαίτερα αυξημένη τα τελευταία χρόνια στις ανεπτυγμένες δυτικές κοινωνίες. Παράγοντες που συντελούν σε αυτήν την αύξηση είναι:

οι σύγχρονες καταναλωτικές συνθήκες ζωής.
το έντονα ανταγωνιστικό περιβάλλον εργασίας που έχει σταδιακά διαμορφωθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε οι εργαζόμενοι να επιδιώκουν να είναι όσο το δυνατόν πιο παραγωγικοί και αποδοτικοί, διασφαλίζοντας, κατά τη γνώμη τους τουλάχιστον, έτσι τη θέση εργασίας τους.
η μείωση της προσφοράς εργασίας και η αύξηση της ζήτησης για την εύρεση εργασίας
η μετακίνηση εν δυνάμει εργατικού δυναμικού από τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες σε εκείνες που προσφέρουν ευκαιρίες επίτευξης καλύτερων συνθηκών ζωής.
η σταδιακή μείωση σε διάφορους επαγγελματικούς κλάδους σε πολλές χώρες του βασικού μισθού και των γενικότερων αποδοχών των εργαζομένων, μέσα σε μια γενικότερη λογική εξοικονόμησης (χρημάτων, ανθρωπίνων πόρων κλπ) που διέπει τις σύγχρονες κοινωνίες.

Όλα τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα ο εξατομικευμένος εργαζόμενος να υφίσταται πιέσεις προκειμένου να είναι παραγωγικός και να αποδίδει στην εργασία του, αφού σε διαφορετική περίπτωση είναι πιθανό να αντικατασταθεί με έναν από τους πολλούς ανέργους που «θα σκότωναν για να πάρουν τη θέση του» (Ας θυμηθούμε σε αυτό το σημείο την ταινία του Κ. Γαβρά «Το τσεκούρι»).

Στόχος η «επιβίωση»

Μάλιστα, θα έπρεπε, κατά πολλούς εργοδότες, ο εργαζόμενος να είναι ευχαριστημένος που έχει δουλειά, τη στιγμή που πολλοί άλλοι δεν έχουν και να μην ζητάει περισσότερα από αυτά που ήδη του παρέχονται. Με άλλα λόγια, τα αυτονόητα έως σήμερα κεκτημένα της εργασίας και της αξιοπρεπούς διαβίωσης παύουν προοδευτικά να θεωρούνται αυτονόητα και δεδομένα, αλλά αποτελούν ένα συνεχές διακύβευμα για το κάθε άτομο ξεχωριστά.

Αυτό οδηγεί, αρκετές φορές και σε έλλειψη αλληλεγγύης ανάμεσα σε συναδέλφους, καθώς ο καθένας κοιτάζει πώς θα «επιβιώσει» στον εκάστοτε χώρο, με αποτέλεσμα το εργασιακό περιβάλλον να λειτουργεί, πολλές φορές, με βάση το νόμο της ζούγκλας «ο θάνατος σου η ζωή μου».

Σημαντικό ρόλο παίζει φυσικά και η μείωση του μισθού, καθώς, όταν το άτομο δουλεύει πολύ, αλλά ο μισθός του δεν αντιστοιχεί στην προσπάθεια, τον κόπο και τα προσόντα του, αισθάνεται ματαίωση και κατ’ επέκταση, μειώνεται η όρεξη του για δουλειά και η αυτοπεποίθηση του.

Μπροστά σε μια ρευστή, πλέον, πραγματικότητα και σε ένα αβέβαιο μέλλον, το άτομο αισθάνεται πολλές φορές αδύναμο και «ανίκανο» να αντιμετωπίσει τις εργασιακές και τις λοιπές προκλήσεις που του παρουσιάζονται.

Επηρεάζεται η καθημερινότητα;

Ωστόσο, οι συνέπειες που έχει το «Βurnout» που βιώνει ένα άτομο δεν σταματούν ούτε περιορίζονται καθαρά και μόνο στον επαγγελματικό τομέα. Η επαγγελματική εξουθένωση επηρεάζει, όχι μόνο την απόδοση του ατόμου στην εργασία του, αλλά και τις διαπροσωπικές του σχέσεις και γενικά ολόκληρη τη ζωή του.

To άγχος και η κούραση που αισθάνεται, αλλά και η απογοήτευση και η έλλειψη ικανοποίησης που βιώνει στην εργασία του, επηρεάζουν τη διάθεση του ατόμου, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται εντάσεις στις σχέσεις με την οικογένεια και το φιλικό περιβάλλον και να προκαλείται κατ’ αυτόν τον τρόπο στο άτομο ολοένα και μεγαλύτερη δυσαρέσκεια. Ταυτόχρονα, ενισχύεται το συναίσθημα και η ιδέα ότι «κανείς δεν καταλαβαίνει αυτό που περνάει», σκέψη που μπορεί να οδηγήσει στην κοινωνική και ψυχολογική απομόνωση.

Ώρα για «λύτρωση»

Το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα στη διαδικασία αντιμετώπισης της επαγγελματικής εξουθένωσης που βιώνει το άτομο είναι η αναγνώριση από το ίδιο των συμπτωμάτων που εκδηλώνει, η παραδοχή της συγκεκριμένης κατάστασης και η διάθεση του να την αλλάξει, καταπολεμώντας τις δυσάρεστες παρενέργειες του φαινομένου αυτού στη ζωή του.

Βασικό ρόλο παίζει εδώ η αυτογνωσία, το να γνωρίζει, δηλαδή, κανείς τις διάφορες πτυχές του εαυτού του, με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορέσει να εκμεταλλευτεί τις ικανότητες και τα θετικά του στοιχεία προς όφελος της περαιτέρω επαγγελματικής ανέλιξης και βελτίωσης του. Στην προσπάθεια αυτή μπορεί το άτομο να βοηθηθεί τόσο από το φιλικό όσο και από το συγγενικό του περιβάλλον και γιατί όχι, πιθανότατα και από το εργασιακό, ανάλογα με την περίπτωση.

Αν, παρόλα αυτά, αισθανθεί ότι χρειάζεται κάτι περισσότερο από τη στήριξη των οικείων του, μπορεί να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ψυχολόγο, με τη συμβολή του οποίου θα αντιμετωπίσει ψυχοθεραπευτικά τα συμπτώματά του και θα εντρυφήσει σε πιο αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης των στρεσογόνων γεγονότων.

Συγχρόνως, σε περιπτώσεις ψυχοθεραπευτικής αντιμετώπισης της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι ιδιαίτερα σημαντικό να δοθεί βαρύτητα και στη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου είτε σε ατομικό, είτε σε ομαδικό επίπεδο, ώστε αφενός το άτομο να αισθάνεται δημιουργικό και εκτός τους εργασιακού του χώρου, αφετέρου να αντλεί ικανοποίηση και από άλλες δραστηριότητες και ενασχολήσεις.

Αγγελική Καρύδη,

Ψυχολόγος, MSc,

Συνεργάτης Δικτύου Psy-Counsellors

Flight Attendant στην Εταιρεία Austrian Airlines

Επιμέλεια:

Ευγενία Σαρηγιαννίδη,

Ψυχολόγος, MSc, Υπ. Διδάκτωρ Ψυχολογίας

Συντονίστρια Δικτύου Psy-Counsellors

Πινδάρου 5 & Αλεξ. Σούτσου